ZNACZENIE: Bhagavad-gītā jest szeroko studiowaną nauką teistyczną streszczoną w Gītā-māhātmya (Pochwale Gīty), która mówi, że Bhagavad-gītę należy czytać bardzo uważnie, z pomocą osoby, która jest wielbicielem Śrī Kṛṣṇy, i należy ją zrozumieć bez własnych, motywowanych interpretacji. Przykład jasnego rozumienia Bhagavad-gīty znajdziemy w niej samej. Jest to sposób, w jaki Arjuna zrozumiał jej nauki, słuchając Gīty bezpośrednio od Pana. Jeśli ktoś ma na tyle szczęścia, aby zrozumieć Bhagavad-gītę w tej linii sukcesji uczniów, bez motywowanej interpretacji, to można o nim powiedzieć, że przewyższa on wszelkie studia wedyjskiej mądrości i wszelkie pisma objawione świata. W Bhagavad-gīcie można znaleźć wszystko to, co zawarte jest w innych pismach objawionych, a oprócz tego czytelnik znajdzie w niej również tematy, o których nie traktują inne pisma święte. Jest ona doskonałą nauką teistyczną, jako że wygłoszona została przez Najwyższą Osobę Boga, Pana Śrī Kṛṣṇę.

Przedmioty dyskusji między Dhṛtarāṣṭrą i Sañjayą, opisane w Mahābhāracie, tworzą podstawowe zasady tej wielkiej filozofii. Wiadomo, że filozofia ta została rozwinięta na polu bitewnym Kurukṣetra, które jest świętym miejscem pielgrzymek od niepamiętnych czasów okresu wedyjskiego. Została wygłoszona przez Pana, kiedy był On osobiście obecny na tej planecie po to, aby pouczyć ludzkość.

Istotne jest tutaj słowo dharma-kṣetra (miejsce, gdzie odbywają się rytuały religijne), ponieważ należy wiedzieć, że na polu bitwy Kurukṣetra obecny był, po stronie Arjuny, Najwyższa Osoba Boga. Dhṛtarāṣṭra, ojciec Kauravów wielce wątpił w możliwość ostatecznego zwycięstwa. W swoich wątpliwościach pytał swojego sekretarza Sañjayę, „Co poczęli oni?” Był przeświadczony o tym, że zarówno jego synowie, jak i synowie jego młodszego brata Pāṇḍu, zgromadzeni na polu Kurukṣetra, stoczą decydującą walkę. Jednak jego zapytanie jest znaczące. Nie chciał on kompromisu pomiędzy kuzynami a braćmi, i chciał być pewien losu swoich synów na polu walki. A jako że walka miała zostać stoczona na polu Kurukṣetra, o którym Vedy wspominają jako o miejscu kultu – nawet dla mieszkańców planet niebiańskich – Dhṛtarāṣṭra zaczął obawiać się wpływu świętego miejsca na wynik bitwy. Nie wątpił, że będzie to wpływ korzystny dla Arjuny i synów Pāṇḍu, jako że wszyscy oni byli prawego charakteru. Sañjaya zaś, którego Dhṛtarāṣṭra zapytywał o sytuację na polu bitwy, był uczniem Vyāsy i dzięki jego łasce posiadał zdolność widzenia pola bitewnego Kurukṣetra, nawet będąc w komnacie króla.

Zarówno Pāṇḍavowie, jak i synowie Dhṛtarāṣṭry, należą do tej samej rodziny, ale tutaj ujawniła się mentalność Dhṛtarāṣṭry. Rozmyślnie twierdził on, że tylko jego synowie należą do dynastii Kauravów i nie dopuścił synów Pāṇḍu do udziału w dziedzictwie rodzinnym. Można zatem zrozumieć szczególną pozycję Dhṛtarāṣṭry w stosunku do jego bratanków, synów Pāṇḍu. I tak jak wyrywa się chwasty z pola ryżowego, tak też można było oczekiwać już od samego początku, że na świętym polu Kurukṣetra, na którym po stronie Pāṇḍavów znalazł się odwieczny ojciec religii, Śrī Kṛṣṇa, zostaną zniszczone niepożądane rośliny, takie jak syn Dhṛtarāṣṭry, Duryodhana, i inni, a osoby w pełni religijne, na czele z Yudhiṣṭhirą, zostaną wprowadzone przez Pana na tron. Takie jest znaczenie słów dharma-kṣetre i kuru-kṣetre, poza ich wagą historyczną i wedyjską.

ZNACZENIE:
 
Dhṛtarāṣṭra był ślepy od urodzenia. Na nieszczęście pozbawiony był on również wizji duchowej. Wiedział bardzo dobrze, że synowie jego byli również ślepi w sprawach religii i był tego pewien, że nigdy nie dojdą do porozumienia z Pāṇḍavami, znanymi ze swej pobożności już od urodzenia. Jednak obawiał się on wpływu miejsca pielgrzymek, i Sañjaya zrozumiał jego pobudki, kiedy pytał on o sytuację na polu bitwy. Pragnąc więc pocieszyć przygnębionego króla, doniósł mu, że synowie jego są nieugięci i nie zważając na wpływ świętego miejsca, nie pójdą na żaden kompromis. Następnie doniósł mu, iż jego syn, Duryodhana, po lustracji sił Pāṇḍavów, udał się od razu do głównodowodzącego, Droṇācāryi, aby powiadomić go o rzeczywistej sytuacji. Nie zważając na swój królewski stan Duryodhana osobiście udał się do dowódcy, ale tego wymagała powaga sytuacji. Zatem całkowicie nadawał się na polityka. Jednak ten dyplomatyczny akt nie był w stanie zamaskować strachu, który wślizgnął się w serce Duryodhany po tym, jak ujrzał on świetnie zorganizowane szyki Pāṇḍavów.

ZNACZENIE:
 
Wielki dyplomata – Duryodhana, wytyka tutaj Droṇācāryi, wielkiemu braminowi i głównodowodzącemu jego błędy. Droṇācārya miał kiedyś polityczną sprzeczkę z królem Drupadą, ojcem Draupadī, żony Arjuny. Wskutek tej kłótni Drupada dokonał wielkiej ofiary, dzięki której otrzymał błogosławieństwo, że narodzi mu się syn, który będzie w stanie zabić Droṇācāryę. Droṇācārya wiedział o tym doskonale, ale nie zważając na to, jako liberalny bramin, nie wahał się wyjawić wszystkich militarnych sekretów synowi Drupady, Dhṛṣṭadyumnie, którego powierzono mu w celu edukacji wojskowej. Teraz, na polu walki Kurukṣetra, Dhṛṣṭadyumna stanął po stronie Pāṇḍavów i to on właśnie zorganizował ich szeregi wojskowe, nauczywszy się tej sztuki od Droṇācāryi. Duryodhana wytknął ten błąd Droṇācāryi, dając mu do zrozumienia, aby był czujny i bezkompromisowy w walce. Chciał przez to również dać mu do zrozumienia, że nie powinien ulegać żadnym sentymentom w bitwie przeciwko Pāṇḍavom, którzy byli przecież jego ukochanymi studentami. A jego szczególnie ulubionym i zdolnym studentem był Arjuna. Duryodhana ostrzegał, że taka łagodność w walce mogłaby doprowadzić do klęski.

ZNACZENIE:
 
Dhṛṣṭadyumna nie stanowił zbyt poważnej przeszkody wobec ogromnej siły militarnej Droṇācāryi, ale było wielu innych, którzy budzili lęk; Duryodhana uważał ich za wielkie kłody na ścieżce do zwycięstwa, ponieważ każdy z nich był tak groźny jak Bhīma i Arjuna. Znając siłę ich obu, Duryodhana porównywał do nich innych.

ZNACZENIE:
 
Duryodhana wymienił wyjątkowych bohaterów, jak dotąd niepokonanych na polu walki. Vikarṇa był bratem Duryodhany, Aśvatthāmā był synem Droṇācāryi, a Saumadatti (zwany Bhūriśravą), był synem Króla Bāhlīków. Karṇa zaś jest bratem przyrodnim Arjuny, gdyż został zrodzony z Kuntī, zanim poślubiła ona króla Pāṇḍu. Droṇācārya zaś poślubił bliźniaczą siostrę Kṛpācāryi.

ZNACZENIE:
 
Jeśli chodzi o innych – takich jak Jayadratha, Kṛtavarmā i Śalya – wszyscy oni zdecydowani są oddać życie dla sprawy Duryodhany. Innymi słowy, zostało juz przesądzone, że wszyscy oni zginą w bitwie pod Kurukṣetrą, jako że stanęli po stronie grzesznego Duryodhany. Duryodhana był oczywiście przekonany o swoim zwycięstwie, licząc – na wyżej wymienione – połączone siły swoich przyjaciół.

ZNACZENIE:
 
Duryodhana ocenia tutaj porównawczo siły obu armii. Uważa on, że potęga jego armii, doskonale chronionej przez najbardziej doświadczonego wodza, Dziadka Bhīṣmę, jest nieograniczona. Z drugiej strony, siły Pāṇḍavów chronione przez mniej doświadczonego wodza, Bhīmę – który jest niczym w obecności Bhīṣmy – są ograniczone. Duryodhana był zawsze zazdrosny o Bhīmę, ponieważ doskonale wiedział, że jeśli kiedykolwiek zostanie zabity, dokona tego właśnie Bhīma. Jednocześnie jednak pewien był swego zwycięstwa z racji obecności Bhīṣmy, który był daleko lepszym dowódcą. Jego przypuszczenie, że wyjdzie z walki zwycięsko, miało więc mocne podstawy.

ZNACZENIE:
 
Podkreśliwszy przed chwilą tak mocno waleczność Bhīṣmy, Duryodhana zważył teraz na to, że inni mogli pomyśleć, iż uważa się ich za mniej ważnych. Więc w swój zwykły, dyplomatyczny sposób usiłuje poprawić sytuację, używając powyższych słów. Podkreślił, że Bhīṣmadeva jest niewątpliwie największym bohaterem, ale jest już starcem, więc wszyscy muszą go szczególnie chronić ze wszystkich stron. Mógł on zaangażować się w walkę i wróg mógł wykorzystać to jego całkowite zaangażowanie się po jednej stronie. Dlatego ważną rzeczą było, aby wszyscy inni bohaterowie pozostali na swoich strategicznych pozycjach i nie pozwolili nieprzyjacielowi przełamać szeregów. Duryodhana wyraźnie czuł, że zwycięstwo Kaurawów zależy od obecności Bhīṣmadevy. I właściwie pewien był pełnego poparcia Bhīṣmadevy i Droṇācāryi w walce. Dobrze wiedział, że nie powiedzieli oni ani słowa, gdy bezradna Draupadī (żona Arjuny) zmuszana do obnażenia się w obecności wszystkich wielkich wodzów, właśnie do nich apelowała o sprawiedliwość. Mając nawet wzgląd na pewną słabość swoich dwóch wielkich dowódców do Pāṇḍavów, Duryodhana był pewien, że teraz ci wyzbędą się swoich uczuć, tak jak zrobili to już podczas rozgrywek hazardowych.

ZNACZENIE:
 
Przodek dynastii Kaurawów zdawał sobie sprawę z tego, co działo się w sercu jego wnuka, Duryodhany, i kierowany naturalnym uczuciem współczucia usiłuje rozweselić go, dmiąc bardzo głośno w swoją konchę, stosownie do swojej „lwiej” pozycji. Ale pośrednio, posługując się symbolem muszli, daje znak swojemu przygnębionemu wnukowi, że nie ma on szans na zwycięstwo, albowiem po drugiej stronie obecny jest Najwyższy Pan – Kṛṣṇa. Jednak jego obowiązkiem było prowadzić tę bitwę i w związku z tym nie szczędził trudu.

ZNACZENIE:
 
W przeciwieństwie do muszli, w którą zadął Bhīṣmadeva, muszle w rękach Kṛṣṇy i Arjuny opisane zostały jako transcendentalne. Brzmienie tych transcendentalnych muszli oznaczało, że nie ma nadziei na zwycięstwo dla strony przeciwnej, ponieważ Sam Kṛṣṇa znalazł się po stronie Pāṇḍavów. Jayas tu pāṇḍu-putrāṇāṁ yeṣāṁ pakṣe janārdanaḥ. Zwycięstwo zawsze jest z takimi osobami jak synowie Pāṇḍu, jako że towarzyszy im Pan Kṛṣṇa. A gdziekolwiek i kiedykolwiek jest obecny Pan, tam zawsze jest i bogini szczęścia, jako że bogini fortuny nigdy nie opuszcza swego męża. Dlatego szczęście i zwycięstwo oczekiwało Arjunę, i to oznajmił transcendentalny dźwięk wydany przez konchę Viṣṇu, czyli Pana Kṛṣṇy. Poza tym, rydwan, na którym siedzieli obaj przyjaciele, podarował Arjunie Agni (bóg ognia), a to dawało pewność, iż wóz ten będzie w stanie pokonać wszystkie strony, gdziekolwiek by nie był ciągniony w obrębie trzech światów.

ZNACZENIE:
 
W tym wersecie Pan Kṛṣṇa nazwany został Hṛṣīkeśą, jako że jest On właścicielem wszystkich zmysłów. Żywe istoty są Jego integralnymi cząstkami, dlatego zmysły żywych istot stanowią integralną część Jego zmysłów. Impersonaliści nie są w stanie wytłumaczyć zmysłów żywych istot i dlatego są zawsze skłonni opisywać żywe istoty jako pozbawione zmysłów albo bezosobowe. Pan, usytuowany w sercu wszystkich żywych stworzeń, kieruje ich zmysłami. Ale kieruje nimi w taki sposób, aby żywa istota zrozumiała, że powinna się Mu podporządkować, a w przypadku czystego wielbiciela Pan kieruje jego zmysłami bezpośrednio. Tutaj, na Polu Walki Kurukṣetra, Pan bezpośrednio kieruje transcendentalnymi zmysłami Arjuny i stąd Jego szczególne imię, Hṛṣīkeśa. Pan nosi różne imiona, odpowiadające Jego różnym czynnościom. Na przykład znany jest On pod imieniem Madhusūdana, jako że zabił demona o imieniu Madhu; nazywany jest Govindą, gdyż dostarcza przyjemności krowom i zmysłom; nosi imię Vāsudeva, ponieważ pojawił się jako syn Vasudevy; nazywany jest Devakī-nandana, ponieważ zaakceptował Devakī jako Swoją matkę; znany jest pod imieniem Yaśodā-nandana, jako że Swoje dziecięce rozrywki we Vṛndāvanie zadedykował Yaśodzie; Jego imieniem również jest Pārtha-sārathi, ponieważ był woźnicą Swojego przyjaciela Arjuny. Podobnie, imię Jego jest Hṛṣīkeśa, jako że dawał wskazówki Arjunie na Polu Walki Kurukṣetra.

Arjuna nazywany został tutaj Dhanañjayą, a to dlatego, że pomógł swemu starszemu bratu w zdobyciu bogactw, gdy potrzebne były one królowi na różne ofiary. Podobnie Bhīma, wielki żarłok i tytan zdolny do iście herkulesowych zadań (chociażby zabicie demona Hiḍimby), znany jest jako Vṛkodara. Zatem głosy poszczególnych muszli, w które zadęły różne osobistości po stronie Pāṇḍavów – poczynając od Pana – wlały otuchę w serca walczących wojowników. Druga strona nie była w tak korzystnej sytuacji; nie była zaszczycona obecnością Pana Kṛṣṇy, najwyższego wodza, ani bogini fortuny. Więc przeznaczeniem ich była przegrana – i to właśnie oznajmiały dźwięki muszli.

ZNACZENIE:
 
Sañjaya bardzo taktownie poinformował króla Dhṛtarāṣṭrę, że jego niemądra polityka zwodzenia synów Pāṇḍu i jego starania, aby osadzić na tronie swoich własnych synów, nie były rzeczą godną pochwały. Wszystko wskazywało na to, że bitwa położy kres całej dynastii Kuru. Począwszy od przodka Bhīṣmy, skończywszy zaś na wnukach, jak Abhimanyu i inni – łącznie z wieloma królami z wielu państw świata – wszyscy byli tam obecni, i los ich został przesądzony. Całą winę za tę tragedię ponosi król Dhṛtarāṣṭra, gdyż to on popierał politykę swoich synów.

ZNACZENIE:
 
Kiedy Bhīṣma i inni po stronie Duryodhany dęli w swoje muszle, nie było to bolesne dla serc Pāṇḍavów. Nie ma wzmianki o takich odczuciach. Natomiast werset ten oznajmia, że serca synów Dhṛtarāṣṭry zdruzgotane zostały dźwiękami dobiegającymi z oddziałów Pāṇḍavów. Stało się tak za przyczyną synów Pāṇḍu, którzy zaufali Panu Kṛṣṇie. Albowiem ten, kto przyjmuje schronienie w Najwyższym Panu, ten nie musi się obawiać niczego, nawet w środku największego niebezpieczeństwa.

ZNACZENIE:
 
Bitwa miała się wkrótce rozpocząć. Powyższe wersety dają nam do zrozumienia, że synowie Dhṛtarāṣṭry byli mniej lub bardziej przygnębieni, widząc nieoczekiwaną organizację sił militarnych Pāṇḍavów, kierowanych na polu bitwy bezpośrednimi instrukcjami Pana Kṛṣṇy. Wizerunek Hanumāna na proporcu Arjuny – to kolejna oznaka nieodwołalnego zwycięstwa, gdyż Hanumān współdziałał z Panem Rāmą w Jego zwycięskiej bitwie z Rāvaṇą. Teraz zarówno Rāma, jak i Hanumān znaleźli się na rydwanie Arjuny, aby służyć mu pomocą. Pan Kṛṣṇa jest Samym Rāmą, a gdziekolwiek jest Pan Rāma, tam również jest i Jego wieczny sługa Hanumān i Jego wieczna małżonka Sītā, bogini fortuny. Zatem Arjuna nie miał powodu do jakichkolwiek obaw. Przecież Sam Pan zmysłów Kṛṣṇa, był tuż przy nim i w każdej chwili mógł mu służyć wskazówkami. Zatem Arjuna mógł korzystać z wszelkich dobrych rad, jeśli chodzi o prowadzenie bitwy. A tak pomyślne warunki zorganizowane przez Pana dla Jego wiecznego wielbiciela są oznaką pewnego zwycięstwa.

ZNACZENIE:
 
Pan Kṛṣṇa jest Najwyższą Osobą Boga, ale z powodu Swojej bezprzyczynowej łaski zaangażował się w służbę dla Swojego przyjaciela. Najwyższy Pan jest zawsze niezawodny w uczuciu dla Swoich wielbicieli, dlatego też Arjuna zwrócił się do Niego w ten sposób. Jako powożący rydwanem musiał On spełniać polecenia Arjuny, a jako że nigdy się z tym nie ociągał, adresowany jest tutaj jako niezawodny. Jednakże, chociaż Pan zgodził się być woźnicą Swojego przyjaciela, Jego najwyższa pozycja nie została zakwestionowana. We wszystkich okolicznościach jest On Najwyższą Osobą Boga, Hṛṣīkeśą, Panem wszystkich zmysłów. Związek pomiędzy Panem a Jego sługą jest bardzo słodki i transcendentalny. Sługa zawsze gotowy jest pełnić służbę dla Pana, i podobnie, Pan zawsze szuka okazji, aby w jakiś sposób służyć Swemu wielbicielowi. Więcej przyjemności czerpie On z tego, gdy jakiś czysty wielbiciel przyjmuje bardziej uprzywilejowaną pozycję i rozkazuje Jemu, niż gdyby Sam miał wydawać polecenia. Jako Pan, rządzi On wszystkimi i nie ma nikogo, kto byłby ponad Nim i Nim rządził. Kiedy jednak czysty wielbiciel wydaje Mu polecenia, czerpie On z tego transcendentalną przyjemność, pomimo tego, że w każdych okolicznościach zajmuje On niezachwianą pozycję Pana.

Arjuna, jako czysty wielbiciel Pana, nie chciał walczyć ze swymi kuzynami. Do wyjścia na pole walki zmusił go upór Duryodhany, który nigdy nie godził się na jakiekolwiek pertraktacje pokojowe. Dlatego ciekaw był, kim są dowódcy strony przeciwnej, obecni na polu walki. Chociaż nie mogło być już mowy o żadnych przedsięwzięciach pokojowych na polu walki, Arjuna chciał zobaczyć ich raz jeszcze i przekonać się, jak bardzo zawzięci są oni w swoim bezsensownym pragnieniu zbędnej wojny.

ZNACZENIE:
 
Wszystkim wiadomo było, że Duryodhana pragnie zawładnąć królestwem Pāṇḍavów. Dzielnie w tych knowaniach sekundował mu jego ślepy ojciec, Dhṛtarāṣṭra. Dlatego można przyjąć, iż wszystkie osoby, które stanęły po stronie Duryodhany, były tego samego pokroju. Arjuna pragnął zobaczyć ich przed rozpoczęciem walki, aby dowiedzieć się, kim są. Nie miał jednak zamiaru negocjować z nimi w sprawie pokoju. Chciał po prostu ocenić siły tych, którym miał stawić czoła, mimo iż pewien był zwycięstwa, albowiem Kṛṣṇa siedział u jego boku.

ZNACZENIE:
 
W tym wersecie Arjuna nazywany jest Guḍākeśą. Guḍākā oznacza sen, a ten, kto pokonuje sen, nazywany jest guḍākeśą. Sen jest również oznaką ignorancji. Więc Arjuna dzięki swej przyjaźni z Kṛṣṇą, pokonał zarówno sen, jak i ignorancję. Jako wielki bhakta Kṛṣṇy, nie mógł zapomnieć Kṛṣṇy nawet na chwilę, taka jest bowiem natura wielbiciela. Zarówno we śnie, jak i na jawie, bhakta Pana nigdy nie przestaje myśleć o imieniu Kṛṣṇy, Jego formie, cechach i rozrywkach. Zatem wielbiciel Kṛṣṇy może pokonać zarówno sen, jak i ignorancję, po prostu nieustannie myśląc o Kṛṣṇie. Nazywane jest to świadomością Kṛṣṇy, albo samādhi. Jako Hṛṣīkeśa, czyli kontroler zmysłów i umysłu każdej żywej istoty, Kṛṣṇa rozumiał cel Arjuny w umieszczeniu wozu pośrodku obu armii. Więc uczynił to i przemówił w ten sposób.

ZNACZENIE:
 
Jako Dusza Najwyższa każdej żywej istoty, Pan Kṛṣṇa doskonale wiedział, co dzieje się w umyśle Arjuny. Użycie słowa „Hṛṣīkeśa” w tym kontekście oznacza, iż wie On o wszystkim. Podobnie znaczące jest, odniesione do Arjuny, słowo Pārtha, czyli syn Pṛthy, albo inaczej Kuntī. Jako przyjaciel Arjuny, Kṛṣṇa chciał poinformować go, że zgodził się być jego woźnicą dlatego, że był on synem Pṛthy, siostry jego własnego ojca, Vasudevy. Ale co Kṛṣṇa miał na myśli, kiedy kazał mu spojrzeć na Kauravów? Czy Arjuna chciał już tutaj powstrzymać się od walki? Kṛṣṇa nigdy nie spodziewał się tego po synu Swojej ciotki Pṛthy. W ten sposób przyjaźnie żartując, Pan odsłonił myśli Arjuny.

ZNACZENIE:
 
Na polu bitwy Arjuna zobaczył wszystkich swoich krewnych. Widział osoby takie jak Bhūriśravę, rówieśników swego ojca, dziadków: Bhīṣmę i Somadattę; nauczycieli: Droṇācāryę i Kṛpācāryę; braci swojej matki: Śalyę i Śakuni; swoich braci, jak Duryodhanę, synów, jak Lakṣmaṇa; przyjaciół, jak Aśvatthāmę; sympatyków, jak Kṛtavarmę itd. Widział również wojska, a pośród nich wielu swoich przyjaciół.

ZNACZENIE:
 
Każdy człowiek prawdziwie oddany Panu posiada wszystkie dobre cechy, które znaleźć można u osób świętych albo półbogów. Podczas gdy abhakta, niewielbiciel, nawet posiadając wysokie kwalifikacje materialne – dzięki wykształceniu i kulturze – nie posiada cech boskich. Arjuna, jako wielbiciel Pana, zobaczywszy swoich przyjaciół i krewnych na polu walki, od razu przepełnił się współczuciem dla nich, jako że zdecydowali się walczyć ze sobą. Jeśli chodzi o jego własnych żołnierzy, to był on pełen współczucia dla nich już od samego początku, ale czuł on nawet litość dla żołnierzy strony przeciwnej, przewidując ich bliską śmierć. I myśląc w ten sposób, poczuł drżenie w członkach swego ciała i suchość w ustach. Był bardziej lub mniej zdumiony widząc ich owładniętych duchem walki. Praktycznie całe społeczeństwo, wszyscy krewni Arjuny, przybyli aby, walczyć z nim. Przygnębiło to wielce Arjunę – dobrego bhaktę Pana. Chociaż nie ma tu o tym wzmianki, można sobie bez trudu wyobrazić, że przyprawiło go to nie tylko o drżenie ciała i suchość w ustach, ale że musiał również płakać z żalu i współczucia. Takie objawy u Arjuny nie były bynajmniej oznaką słabości, ale świadczyły o jego miękkim, zdolnym do współczucia sercu, co jest cechą charakterystyczną dla czystego wielbiciela Pana. Dlatego powiedziane jest:

„Kto bez reszty oddany jest Osobie Boga, ten posiada wszelkie dobre cechy półbogów. Natomiast ten, kto nie jest wielbicielem Pana, ma tylko kwalifikacje materialne, te zaś niewielką mają wartość. Jest tak dlatego, że unosi się on na płaszczyźnie mentalnej i niewątpliwie przyciągany jest przez oślepiającą energię materialną”. (Bhāgavatam 5.18.12)

ZNACZENIE:
 
Są dwa rodzaje drżenia ciała i jeżenia się włosów. Takie objawy świadczą albo o wielkiej duchowej ekstazie, albo o wielkim strachu spowodowanym jakimiś okolicznościami materialnymi. W realizacji transcendentalnej strach nie istnieje. Symptomy wykazywane przez Arjunę w tej sytuacji wywołane zostały strachem materialnym – mianowicie obawą o życie. Świadczą o tym również inne symptomy: z powodu dużej irytacji jego słynny łuk Gāṇḍīva wyślizgiwał mu się z rąk, a ponieważ serce przepełnione żalem paliło się w nim, miał wrażenie, że płonie na nim skóra. Przyczyną tego wszystkiego było materialne podejście do życia.

ZNACZENIE:
 
Z powodu irytacji Arjuna nie był w stanie pozostać na polu walki i zapominał się na skutek słabości swojego umysłu. Przyczyną dezorientacji w życiu jest nadmierne przywiązanie do rzeczy materialnych. Bhayaṁ dvitīyābhiniveśataḥ syāt (Bhāgavatam 11.2.37): taka bojaźliwość i utrata równowagi zmysłowej właściwa jest osobom, na które zbyt duże oddziaływanie mają warunki materialne. Arjuna przewidywał tylko nieszczęście na polu walki – nie uszczęśliwiłoby go nawet zwycięstwo nad wrogiem. Znaczące są tutaj słowa nimittāni viparītāni. Gdy człowiek widzi, że oczekuje go tylko nieszczęście, myśli wtedy: „Dlaczego tutaj jestem?” Każdy zainteresowany jest sobą i swoim dobrobytem. Nikt nie jest zainteresowany Najwyższą Jaźnią. Z woli Kṛṣṇy, Arjuna objawia tutaj ignorancję względem swego prawdziwego dobra. Nasze prawdziwe dobro leży w Viṣṇu, czyli Kṛṣṇie. Uwarunkowana dusza zapomina o tym i dlatego cierpi różne materialne bolączki. Arjuna uważał, że zwycięstwo w walce byłoby dla niego jedynie przyczyną rozterek.

ZNACZENIE:
 
Uwarunkowane dusze – nie wiedząc, że ich najwyższym interesem i dobrem jest Viṣṇu, czyli Kṛṣṇa – kierują swoją uwagę na związki cielesne, mając złudną nadzieję, że w nich znajdą szczęście. Pod wpływem złudzenia zapominają nawet, co jest przyczyną szczęścia materialnego. Tutaj Arjuna zdaje się nawet zapominać o kodeksie moralnym obowiązującym kṣatriyów. Powiedziane jest, że dwa rodzaje ludzi zdolne są do wejścia na potężny i oślepiający glob słoneczny, mianowicie kṣatriya, który umiera w walce pod osobistym przewodnictwem Kṛṣṇy, i osoba w wyrzeczonym porządku życia, która poświęca się całkowicie kulturze duchowej. Arjuna nie chce zabić nawet swoich wrogów, nie mówiąc już o swoich krewnych. Sądził, że jeśli zabije krewnych, nie zazna szczęścia w życiu; dlatego nie chciał walczyć. Tak jak osoba, która nie czuje głodu i w związku z tym nie jest skłonna do gotowania. Postanowił, że uda się do lasu, aby tam żyć w odosobnieniu we frustracji. Ale jako kṣatriya musiał mieć królestwo, aby utrzymać się przy życiu. Kṣatriyowie bowiem nie mogą anagażować się w żadne inne zajęcia. Lecz Arjuna nie posiadał królestwa. Jedyną możliwością odzyskania królestwa odziedziczonego po ojcu, była walka z kuzynami. Tego jednak nie chciał uczynić. Dlatego uważał, że powinien udać się do lasu i tam żyć w odosobnieniu we frustracji.

ZNACZENIE:
 
Arjuna nazwał Pana Kṛṣṇę Govindą, a to dlatego, że Kṛṣṇa jest obiektem przyjemności dla krów i zmysłów. Używając tego znaczącego słowa, Arjuna chce dać Kṛṣṇie do zrozumienia, co zadowoli jego zmysły. Chociaż zadowalanie naszych zmysłów nie jest zadaniem Govindy, to jeśli spróbujemy zadowalać zmysły Govindy, automatycznie zadowalane będą i nasze zmysły. W życiu materialnym każdy pragnie zadowalać swoje własne zmysły i chce, aby Bóg spełniał jego polecenia w tym względzie. Pan zadowala zmysły żywych istot na tyle, na ile one na to zasługują, a nie w takim stopniu, w jakim mogą one tego pragnąć. Jeśli jednak ktoś ma wprost przeciwne nastawienie – mianowicie, gdy on próbuje zadowolić zmysły Govindy bez pragnienia zadowolenia swoich własnych zmysłów, wtedy dzięki Jego łasce spełniane są wszystkie pragnienia żywej istoty. Głębokie uczucie dla społeczeństwa i członków rodziny, okazane tutaj przez Arjunę, częściowo spowodowane jest jego naturalnym dla nich współczuciem. Dlatego nie jest on gotów walczyć. Każdy pragnie pokazywać swoje bogactwa przyjaciołom i krewnym, ale Arjuna obawia się, że wszyscy jego krewni i przyjaciele polegną w walce i nie będzie z kim podzielić się bogactwem po odniesieniu zwycięstwa. Jest to rozumowanie typowe dla życia materialnego. Życie transcendentalne jest jednak inne. W swoim pragnieniu zadowolenia Pana wielbiciel może, jeśli taka jest wola Pana, przyjąć wszelkie bogactwa dla służby Pana. Jeśli jednak Pan nie życzy sobie tego, nie powinien on przyjmować ani grosza. Arjuna nie pragnął zabijać swoich krewnych, a jeśli była jakakolwiek potrzeba zabicia ich, wolał, aby Kṛṣṇa zrobił to osobiście. Nie wiedział on jeszcze wtedy, że Kṛṣṇa zabił ich już, zanim jeszcze stanęli na polu walki, i że on miał być tylko instrumentem Kṛṣṇy. Fakt ten zostanie wyjawiony w następnych rozdziałach. Jako naturalny wielbiciel Pana, Arjuna nie chciał mścić się na swoich niegodziwych kuzynach, ale planem Pana było, że wszyscy oni mieli zostać zabici. Bhakta Pana nie mści się na złoczyńcach, lecz Pan nie toleruje żadnej krzywdy wyrządzonej Jego wielbicielowi przez niegodziwców. Pan może usprawiedliwić kogoś, jeśli chodzi o Niego Samego. Nie wybacza On jednak nikomu, kto wyrządził krzywdę Jego wielbicielom. Dlatego Pan był zdecydowany zabić łotrów, chociaż Arjuna pragnął im wybaczyć.

ZNACZENIE:
 
Według wskazówek wedyjskich jest sześć rodzajów napastników: (1) podający truciznę; (2) podpalacz domu; (3) atakujący z bronią śmiertelną; (4) rabujący bogactwa; (5) zajmujący obcy ląd; (6) porywacz żon. Tacy napastnicy mają być natychmiast zabijani i nie ma za to grzechu. Zabijanie takie przystoi zwykłemu człowiekowi, ale Arjuna nie był zwykłą osobą. Był świątobliwy z natury i dlatego chciał postąpić z nimi odpowiednio do tej cechy. Ten rodzaj świętości nie jest jednak odpowiedni dla kṣatriyów. Owszem, człowiek odpowiedzialny za administrację państwem powinien być świątobliwy, ale jednak nie może być tchórzem. Na przykład Pan Rāma był tak święty, że ludzie nawet dzisiaj pragną mieszkać w Jego królestwie (rāma-rājya), ale Pan Rāma nigdy nie okazał się tchórzem. Rāvaṇa był napastnikiem w stosunku do Rāmy, ponieważ porwał Jego żonę Sitę, i jak wiemy, Pan Rāma dał mu wystarczającą nauczkę, nie mającą sobie równej w historii świata. W przypadku Arjuny jednakże należy wziąć pod uwagę to, że miał on do czynienia z napastnikami szczególnego rodzaju, mianowicie ze swoim własnym dziadkiem, swoim nauczycielem, przyjaciółmi, synami, wnukami itd. Stąd owo mniemanie, że nie powinien być tak bezwzględny jak to było konieczne w stosunku do zwykłych napastników. Poza tym, święte osoby powinny wybaczać. Takie zalecenia dla świętych osób są bardziej istotne niż jakakolwiek potrzeba polityczna. Zamiast zabijać swoich krewnych z politycznych powodów, lepiej byłoby wybaczyć im, kierując się religią i zasadami świętości. Zatem nie uważał takiego zabijania, w imię tymczasowego szczęścia materialnego, za korzystne. Przede wszystkim, królestwo i przyjemności czerpane z niego nie są czymś stałym, więc dlaczego miałby narażać życie i ryzykować zbawieniem, zabijając swoich powinowatych? Nazwanie Kṛṣṇy „Mādhavą,” czyli mężem bogini szczęścia, jest również znaczące w tym związku. Arjuna chce tutaj zwrócić uwagę Kṛṣṇie, że jako mąż bogini szczęścia nie powinien On nakłaniać go do zajmowania się sprawą, która ostatecznie doprowadzi do nieszczęścia. Kṛṣṇa jednakże nigdy nikomu nie przynosi nieszczęścia, a tym bardziej Swoim wielbicielom.

ZNACZENIE:
 
Kṣatriya nie powinien odmawiać udziału w walce ani w hazardzie, jeśli został wyzwany przez stronę przeciwną. Będąc tak zobowiązanym, Arjuna nie mógł odmówić walki, kiedy został wyzwany przez stronę Duryodhany. Arjuna uważał, że jego zaślepieni przeciwnicy nie są w stanie przewidzieć rezultatów takiego wyzwania. On sam jednakże przewidywał złe skutki i dlatego nie mógł przyjąć takiego wyzwania. Zobowiązanie jest czymś wiążącym, gdy jego rezultaty są dobre, ale gdy rzecz ma się inaczej, wtedy nie musimy czuć się nim związani. Rozważywszy wszystkie „za” i „przeciw”, Arjuna zdecydował się nie walczyć.

ZNACZENIE:
 
W systemie varṇāśrama istnieje wiele zasad tradycji religijnej, które mają pomagać członkom rodziny właściwie wzrastać i osiągać wartości duchowe. Za te oczyszczające procesy w rodzinie, praktykowane od narodzin do śmierci, odpowiedzialni są starsi członkowie rodziny. Ale z chwilą ich śmierci takie rodzinne tradycje mogą zaginąć. Pozostali, młodsi członkowie rodziny mogą rozwinąć bezbożne zwyczaje i w ten sposób stracić szansę duchowego zbawienia. Dlatego pod żadnym pozorem nie powinno się zabijać starszych członków rodziny.

ZNACZENIE:
 
Dobra populacja w ludzkim społeczeństwie jest podstawą pokoju, dobrobytu i duchowego postępu w życiu. Religijne zasady instytucji varṇāśrama zostały tak zaplanowane, aby w społeczeństwie panowała przewaga dobrej populacji dla ogólnego duchowego postępu państwa i społeczeństwa. Taka populacja zależy od czystości i religijności kobiet. Tak jak dzieci podatne są na złe wpływy, tak również kobiety łatwo ulegają deprawacji. Dlatego zarówno dzieci, jak i kobiety, muszą znajdować się pod opieką starszych członków rodziny. Zaangażowanie kobiet w różne praktyki religijne chroni je od zbłądzenia (cudzołóstwa). Według Cāṇakya Paṇḍity kobiety nie są na ogół bardzo inteligentne i dlatego nie zasługują na zaufanie. Dlatego różne tradycje rodzinne dotyczące praktyk religijnych powinny je zawsze w takie praktyki angażować, a wtedy ich czystość i oddanie zapewni narodziny dobrej populacji, zdolnej do uczestniczenia w systemie varṇāśrama. Kiedy upada system varṇāśrama-dharma, kobiety w naturalny sposób mają swobodę mieszania się z mężczyznami, oddają się cudzołóstwu, ryzykując wydaniem na świat niepożądanej populacji. Przyczyną cudzołóstwa w społeczeństwie są również nieodpowiedzialni mężczyźni i wskutek tego niepożądana populacja zalewa ludzką rasę, narażając społeczeństwo na wojny i epidemie.

ZNACZENIE:
 
Według zasad pracy dla rezultatów istnieje okresowa potrzeba ofiarowywania przodkom rodziny pożywienia i wody. Ofiara ta spełniana jest przez kult Viṣṇu, ponieważ spożywanie resztek pokarmu ofiarowanego Viṣṇu może uwolnić od następstw wszelkiego rodzaju grzechów. Czasami przodkowie muszą cierpieć z powodu następstw swoich grzechów, a czasami niektórzy z nich nie mogą otrzymać nawet wulgarnego ciała materialnego i dlatego zmuszeni są pozostać w ciałach subtelnych jako duchy. Zatem gdy potomkowie ofiarowują swoim przodkom pozostałości prasādam, przodkowie ci zostają wybawieni nie tylko z tej nieszczęśliwej formy, ale i z innych rodzajów nieszczęśliwego życia. Takie usługi oddawane przodkom należą do tradycji rodzinnych i ci, których życie nie jest służbą oddania, powinni spełniać takie ofiary. Jednak przez samo pełnienie służby oddania jedna osoba może uwolnić setki i tysiące przodków od wszelkiego rodzaju niedoli. Oznajmia to Bhāgavatam (11.5.41):

„Każdy, kto przyjmuje schronienie lotosowych stóp Mukundy, wyzwoliciela, porzucając wszelkiego rodzaju zobowiązania, i traktuje tę ścieżkę bardzo poważnie, ten nie ma żadnych długów ani zobowiązań wobec półbogów, mędrców, żywych istot w ogólności, wobec członków rodziny, ludzkości ani przodków”. Obowiązki takie spełniane są automatycznie przez pełnienie służby oddania dla Najwyższej Osoby Boga.

ZNACZENIE:
 
Plany społeczne dla czterech porządków społecznych, połączone z zajęciami służącymi dobru rodziny, tak jak zostało to ustanowione przez instytucję sanātana-dharma, albo varṇāśrama-dharma, mają na celu umożliwienie ludzkim istotom osiągnięcie ostatecznego zbawienia. Dlatego łamanie tradycji sanātana-dharma przez nieodpowiedzialnych przywódców społecznych jest przyczyną chaosu w społeczeństwie, na skutek którego ludzie zapominają o celu życia – Viṣṇu. Tacy przywódcy nazywani są ślepcami. A osoby, które podążają za nimi, z pewnością zostaną wprowadzone w chaos.

ZNACZENIE:
 
Arjuna opiera swoje argumenty nie na osobistym doświadczeniu, ale na tym, co usłyszał od autorytetów. Jest to sposób otrzymywania prawdziwej wiedzy. Nie można dojść do istoty rzeczywistej wiedzy bez pomocy właściwej osoby, która jest już utwierdzona w tej wiedzy. Istnieje taki system w instytucji varṇāśrama, w którym za grzeszne działanie należy przed śmiercią oddać się pokucie. Ten, kto zawsze trwa w grzechu, musi przejść przez ten proces pokuty nazywany prāyaścitta. Jeśli tego nie uczyni, z pewnością skierowany zostanie na planety piekielne, gdzie będzie wiódł marny żywot, będący skutkiem jego grzesznego postępowania.

ZNACZENIE:
 
Kto kieruje się w swoim działaniu pobudkami egoistycznymi, ten może być zdolny do takich grzesznych czynów, jak zabicie własnego brata, ojca czy matki. Jest wiele takich przykładów w historii świata, ale Arjuna będąc świętym wielbicielem Pana, zawsze świadomy jest zasad moralnych i dlatego stara się takich czynów uniknąć.

ZNACZENIE:
 
Jest zwyczajem – zgodnie z zasadami walki obowiązującymi kṣatriyów – że nie powinno się atakować nieuzbrojonego i nie stawiającego oporu wroga. Arjuna jednakże w takiej niezręcznej sytuacji zadecydował, że nie będzie walczył, nawet jeśli zostanie zaatakowany przez wroga. Nie zważał na to, jak bardzo strona przeciwna zdecydowana była walczyć. Wszystko to jest oznaką dobrego serca Arjuny, co jest cechą wielkiego bhakty Pana.

ZNACZENIE:
 
Obserwując położenie przeciwnika, Arjuna powstał z rydwanu. Teraz, opanowany przez rozpacz, usiadł ponownie, odkładając swój łuk i strzały. Taka dobra, o miękkim sercu osoba, pełniąca służbę oddania dla Pana, gotowa jest do zdobycia wiedzy o samorealizacji.