ZNACZENIE:
 
W poprzednim rozdziale Najwyższa Osoba Boga, Śrī Kṛṣṇa – w intencji uwolnienia Swojego bliskiego przyjaciela Arjuny z oceanu materialnego smutku – bardzo dokładnie opisał konstytucję duszy. I polecona tam została droga realizacji duchowej: buddhi-yoga, czyli świadomość Kṛṣṇy. Czasami świadomość Kṛṣṇy błędnie uważana jest za bezczynność. Ten, kto posiada takie błędne zrozumienie, często chroni się w jakimś zacisznym miejscu, aby tam, przez intonowanie Jego świętych imion, stać się w pełni świadomym Kṛṣṇy. Jednakże bez wyszkolenia w filozofii świadomości Kṛṣṇy, takie intonowanie w zacisznym miejscu, gdzie można jedynie zdobyć tani podziw niewinnej publiczności, nie jest polecane. Arjuna również myślał o świadomości Kṛṣṇy albo o buddhi-yodze, czyli inteligencji w duchowym postępie wiedzy, jako o wycofaniu się z aktywnego życia i praktykowaniu pokut i wyrzeczeń w jakimś odosobnionym miejscu. Innymi słowy, chciał on zręcznie uniknąć walki, używając jako wytłumaczenia świadomości Kṛṣṇy. Ale jako szczery uczeń przedstawił całą sprawę swojemu mistrzowi duchowemu i zapytał Kṛṣṇę o najlepszy dla siebie sposób postępowania. W odpowiedzi Pan Kṛṣṇa dokładnie wytłumaczył mu, w tym Trzecim Rozdziale, karma-yogę, czyli pracę w świadomości Kṛṣṇy.

ZNACZENIE:
 
W rozdziale poprzednim, będącym wstępem do Bhagavad-gīty, wytłumaczone zostały różne ścieżki, takie jak sāṅkhya-yoga, buddhi-yoga, kontrola zmysłów poprzez inteligencję, praca wolna od pragnienia zysku oraz pozycja neofity. Wszystko to zostało przedstawione w sposób niesystematyczny. Dla zrozumienia i działania konieczne byłoby bardziej zwięzłe przedstawienie ścieżki. Arjuna pragnął wyjaśnić te na pozór zawiłe sprawy, tak aby każdy prosty człowiek mógł przyjąć je bez błędnej interpretacji. Mimo iż wprowadzenie Arjuny w zakłopotanie, poprzez jakąś żonglerkę słowną, nie było intencją Kṛṣṇy, niemniej jednak Arjuna nie zrozumiał na czym polega proces świadomości Kṛṣṇy – na bierności czy aktywnej służbie? Innymi słowy, swoimi pytaniami wyjaśnia on wszystkim poważnym uczniom, którzy pragną zrozumieć tajemnicę Bhagavad-gīty, na czym polega ścieżka świadomości Kṛṣṇy.

ZNACZENIE:
 
W 39 wersecie Drugiego Rozdziału Pan wytłumaczył dwa procesy, mianowicie sāṅkhya-yogę i karma-yogę, czyli buddhi-yogę. W tym wersecie Pan tłumaczy to wyraźniej. Sāṅkhya-yoga, czyli analityczne studium natury ducha i materii, jest podstawowym zajęciem dla osób, które mają skłonności do spekulowania i poznawania rzeczy poprzez wiedzę eksperymentalną i filozofię. Drugi rodzaj ludzi, tak jak zostało to przedstawione w 61 wersecie Drugiego Rozdziału, pracuje w świadomości Kṛṣṇy. Pan również oznajmia w wersecie 39, że poprzez pracę według zasad buddhi-yogi, czyli świadomości Kṛṣṇy, można uwolnić się z więzów działania; i co więcej, w metodzie tej nie ma żadnych słabych punktów. Ta sama zasada dokładniej została wytłumaczona w wersecie 61 - mianowicie, że tą buddhi-yogą jest całkowite zdanie się na Najwyższego (dokładniej na Kṛṣṇę). W ten sposób bez trudu mogą być kontrolowane wszystkie zmysły. Zatem obie te yogi są współzależne, tak jak religia i filozofia. Religia bez filozofii jest sentymentem albo czasami fanatyzmem, podczas gdy filozofia bez religii jest spekulacją umysłową. Ostatecznym celem jest Kṛṣṇa, ponieważ filozofowie szczerze poszukujący Prawdy Absolutnej dochodzą w końcu do świadomości Kṛṣṇy. To również zostało oznajmione w Bhagavad-gīcie. Cały ten proces polega na właściwym zrozumieniu pozycji duszy w stosunku do Duszy Najwyższej. Filozoficzna spekulacja, dzięki której można stopniowo dojść do świadomości Kṛṣṇy, jest metodą pośrednią. Natomiast drugi proces bezpośrednio łączy nas ze wszystkim w świadomości Kṛṣṇy. Z obu tych, lepszą jest ścieżka świadomości Kṛṣṇy, gdyż nie polega ona na oczyszczaniu zmysłów poprzez proces filozoficzny. Świadomość Kṛṣṇy jest sama w sobie procesem oczyszczającym, a dzięki prostej metodzie służby oddania jest jednocześnie łatwa i wzniosła.

ZNACZENIE:
 
Wyrzeczony porządek życia można przyjąć wtedy, gdy zostało się oczyszczonym poprzez wykonywanie określonego rodzaju obowiązków, które ustanowiono po to, aby oczyścić serce człowieka myślącego materialistycznie. Jeśli nie jest się oczyszczonym, nie można osiągnąć sukcesu jedynie przez bezpośrednie przyjęcie czwartego porządku życia, sannyāsy (chociaż według filozofów empiryków, tylko przez przyjęcie sannyāsy, czyli porzucenie czynności przynoszących owoce, można od razu stać się równym Nārāyaṇowi). Pan Kṛṣṇa jednak nie potwierdza tej zasady. Sannyāsa bez oczyszczenia serca jest jedynie zakłóceniem porządku społecznego. Z drugiej strony, jeśli ktoś angażuje się w transcendentalną służbę Pana, nawet nie wykonując nakazanych mu obowiązków, to Pan zaakceptuje każdy, nawet najmniejszy postęp na tej drodze (buddhi-yoga). Sv-alpam apy asya dharmasya trāyate mahato bhayāt. Zastosowanie się do tej zasady, nawet w niewielkim stopniu, umożliwia pokonanie wielkich trudności.

ZNACZENIE:
 
Bezustanne działanie nie jest czymś właściwym dla istoty wcielonej, ale wynika ono z natury duszy. Bez obecności duszy ciało materialne nie może się poruszać. Ciało materialne jest jedynie martwym pojazdem wprowadzanym w ruch przez zawsze aktywną i nigdy nie przestającą działać duszę. Jeśli zatem dusza nie zostanie zaangażowana we właściwą pracę w świadomości Kṛṣṇy, wtedy zostanie zaangażowana w zajęcia narzucone jej przez energię iluzoryczną. W kontakcie z energią materialną dusza przyswaja sobie materialne cechy, i aby oczyścić ją z tych związków, konieczne jest zajęcie jej obowiązkami polecanymi w śāstrach. Kiedy jednak jest zaangażowana w naturalne zajęcia świadomości Kṛṣṇy, wtedy dobre jest dla niej wszystko, cokolwiek jest ona w stanie zrobić. Zapewnia o tym Śrīmad-Bhāgavatam (1.5.17):

„Dla tego, kto przyjmuje świadomość Kṛṣṇy – nawet jeśli nie wypełnia obowiązków polecanych w śāstrach ani nie pełni służby oddania właściwie, i nawet jeśli potem upada z tego poziomu – nie ma żadnej straty ani zła. A kto przestrzega wszystkich zaleceń śāstr w celu oczyszczenia się, jaki pożytek może mieć z tego, jeśli nie jest on świadomy Kṛṣṇy?” Zatem proces oczyszczający ma służyć osiągnięciu najistotniejszej rzeczy – świadomości Kṛṣṇy. Więc sannyāsa, czy każdy inny proces oczyszczający, ma pomóc w osiągnięciu ostatecznego celu – stania się świadomym Kṛṣṇy, bez czego wszystko uważane jest za niepowodzenie.

ZNACZENIE:
 
Jest wielu oszustów, którzy odmawiają pracy w świadomości Kṛṣṇy, ale urządzają pokazy medytacji, podczas gdy w rzeczywistości umysły ich są zajęte kontemplowaniem uciech zmysłowych. Tacy symulanci mogą również prowadzić jałowe dyskusje na tematy filozoficzne, mydląc oczy przemądrzałym adoratorom, ale według tego wersetu są oni największymi oszustami. Dla zadowolenia zmysłów można działać w jakimkolwiek charakterze w danym porządku społecznym; jeśli jednak ktoś przestrzega zasad i reguł swojego szczególnego stanu, wtedy może robić stopniowy postęp w oczyszczaniu swojej egzystencji. Kto natomiast jest yoginem na pokaz, podczas gdy w rzeczywistości poszukuje przedmiotów zadowalających zmysły, ten musi zostać nazwany największym oszustem, mimo iż czasami mówi na tematy filozoficzne. Jego wiedza nie ma żadnej wartości, gdyż efekty wiedzy takiego grzesznego człowieka zabierane są przez iluzoryczną energię Pana. Umysł takiego symulanta jest zawsze nieczysty i dlatego jego yoga medytacyjna na pokaz nie ma żadnej wartości.

ZNACZENIE:
 
Zamiast być pseudotranscendentalistą, ze względu na swoje rozwiązłe życie i uciechy zmysłowe, o wiele lepiej jest pozostać przy swoich własnych sprawach i wypełniać cel życia, którym jest uwolnienie się z materialnej niewoli i wejście do królestwa Boga. Pierwszym svārtha-gati, czyli celem interesu własnego, jest osiągnięcie Viṣṇu. Cały system varṇa i āśrama istnieje po to, aby pomóc nam w osiągnięciu tego celu życia. To przeznaczenie mogą również osiągnąć, przez systematyczną służbę oddania, osoby żyjące w małżeństwie. Można prowadzić kontrolowane życie, tak jak polecają śāstry, oraz kontynuować wykonywanie swoich zajęć bez przywiązywania się do ich efektów, i w ten sposób czynić postęp w realizacji duchowej. Każda szczera osoba, która stosuje się do tej metody, jest w bez porównania lepszym położeniu niż fałszywy symulant praktykujący spirytualizm na pokaz i wprowadzający w błąd niewinną publiczność. Szczery zamiatacz ulicy jest bez porównania lepszy od medytującego szarlatana, który praktykuje medytację tylko w celu zarobkowym.

ZNACZENIE:
 
Jest wielu pseudo-medytatorów, którzy powołują się na swoje wyimaginowane wysokie pochodzenie, jak również wielu jest zawodowców, którzy fałszywie twierdzą, iż poświęcili wszystko dla postępu w życiu duchowym. Pan Kṛṣṇa nie chciał, aby Arjuna został symulantem, ale aby pełnił on swoje obowiązki, tak jak zostało to ustanowione dla kṣatriyów. Arjuna miał na utrzymaniu rodzinę i był dowódcą wojskowym. Dlatego lepiej było dla niego pozostać w takiej roli i pełnić swoje obowiązki religijne według zasad ustanowionych dla kṣatriyów żyjących w małżeństwie. Takie czynności stopniowo oczyszczają serce zwykłego człowieka i uwalniają go od zanieczyszczeń materialnych. Pan ani też żadne objawione pisma religijne nigdy nie aprobują tzw. wyrzeczenia, praktykowanego w tym celu, aby żyć kosztem innych. Przede wszystkim, każdy musi pracować, aby utrzymać swoje ciało i duszę razem. Nie powinno się własnowolnie porzucać pracy bez uprzedniego oczyszczenia się ze skłonności do życia materialistycznego. Niewątpliwie każdy, kto znajduje się w tym świecie materialnym, posiada nieczyste skłonności do panowania nad naturą materialną, albo innymi słowy, do zadowalania zmysłów. Należy zatem uwolnić się od tego rodzaju skłonności. Ten, kto tego nie czyni na drodze nakazanych obowiązków, ten nie powinien nigdy próbować zostać tzw. transcendentalistą, porzucając pracę i żyjąc na koszt innych.

ZNACZENIE:
 
Skoro praca konieczna jest nawet dla prostego utrzymania ciała, obowiązki odpowiadające określonej pozycji społecznej i określonym kwalifikacjom zostały w ten sposób ustanowione, aby przez spełnianie ich mógł zostać osiągnięty cel. Yajña znaczy Pan Viṣṇu albo spełnianie ofiary. Celem spełniania wszelkich ofiar jest zadowolenie Pana Viṣṇu. Vedy nakazują: yajño vai viṣṇuḥ. Innymi słowy przez spełnianie określonych yajñ albo przez bezpośrednie pełnienie służby dla Pana Viṣṇu osiągnięty zostaje ten sam cel. Świadomość Kṛṣṇy jest zatem pełnieniem yajñi i to poleca ten werset. Zadowalanie Viṣṇu jest również celem instytucji varṇāśrama: varṇāśramācāravatā puruṣeṇa paraḥ pumān/ viṣṇur ārādhyate (Viṣṇu Purāṇa 3.8.8).

Zatem pracować należy dla zadowolenia Viṣṇu. Każda inna praca wykonana w tym świecie materialnym będzie przyczyną niewoli, gdyż zarówno dobra, jak i zła praca ma swoje następstwa, a wszelkie następstwa wiążą wykonawcę danej pracy z tym materialnym światem. Dlatego należy pracować w świadomości Kṛṣṇy, dla zadowolenia Kṛṣṇy (czyli Viṣṇu). Działając w ten sposób, jest się w stanie wyzwolonym. Działanie takie jest wielką sztuką i na początku proces ten wymaga doświadczonego przewodnictwa. Dlatego należy działać bardzo starannie pod kierunkiem doświadczonego wielbiciela Pana Kṛṣṇy albo według instrukcji Samego Pana Kṛṣṇy (jak było to w przypadku Arjuny). Nie należy robić niczego dla zadowalania własnych zmysłów, a jedynie dla satysfakcji Kṛṣṇy. Takie działanie nie tylko chroni przed następstwami pracy, ale również stopniowo wznosi daną osobę do płaszczyzny transcendentalnej służby miłości dla Pana, a sama ta służba może doprowadzić do królestwa Boga.

ZNACZENIE:
 
Stworzenie świata materialnego przez Pana wszystkich istot (Viṣṇu) jest szansą daną uwarunkowanym duszom, aby mogły powrócić do domu – z powrotem do Boga. Wszystkie żywe istoty wewnątrz tego materialnego stworzenia uwarunkowane są przez naturę materialną, a powodem tego jest zapomnienie o związku z Viṣṇu, czyli Kṛṣṇą, Najwyższą Osobą Boga. Zasady wedyjskie, jak oznajmia to Bhagavad-gītā, mają pomóc nam w poznaniu tego wiecznego związku: vedaiś ca sarvair aham eva vedyaḥ. Pan mówi, że celem Ved jest poznanie Jego. Hymny wedyjskie oznajmiają: patiṁ viśvasyātmeśvaram. Zatem Panem żywych istot jest Najwyższa Osoba Boga, Viṣṇu. Również w Śrīmad-Bhāgavatam (2.4.20) Śrīla Śukadeva Gosvāmī określa Pana jako pati pod wieloma względami:

Tym prajā-pati jest Pan Viṣṇu i to On jest Panem wszystkich żywych stworzeń, wszystkich światów i wszelkiego piękna. On jest obrońcą każdego. Pan stworzył ten materialny świat dla uwarunkowanych dusz, aby dać im możliwość nauczenia się jak pełnić yajñe (ofiary) dla zadowolenia Viṣṇu. To spełnianie yajñi jest konieczne po to, by mogły żyć tutaj wygodnie i bez trosk, a następnie po utracie tego ciała materialnego, mogły wejść do królestwa Boga. Jest to cały plan dla uwarunkowanej duszy. Przez spełnianie yajñi, uwarunkowana dusza staje się stopniowo świadoma Kṛṣṇy i święta pod każdym względem. Dla tego wieku Kali święte pisma wedyjskie polecają saṅkīrtana-yajñę (intonowanie świętych imion Boga). Ten transcendentalny system został zapoczątkowany przez Pana Caitanyę w celu wyzwolenia wszystkich ludzi w tym wieku. Saṅkīrtana-yajña i świadomość Kṛṣṇy dobrze łączą się ze sobą. Pan Kṛṣṇa pod postacią Swojego wielbiciela (jako Pan Caitanya), wspomniany jest w Śrīmad-Bhāgavatam (11.5.32) w następujący sposób, ze szczególnym nawiązaniem do saṅkīrtana-yajñi:

„W tym wieku Kali, ludzie obdarzeni dostateczną inteligencją będą wielbić Pana, otoczonego Jego towarzyszami, przez pełnienie saṅkīrtana-yajñi.” Inne yajñe polecane przez literaturę wedyjską nie są łatwe do spełnienia w tym wieku Kali, natomiast saṅkīrtana-yajña jest łatwa i najdoskonalsza do wszystkich celów, jak przekonuje o tym również Bhagavad-gītā (9.14).

ZNACZENIE:
 
Półbogowie zostali upełnomocnieni do zarządzania sprawami materialnymi. Są oni niezliczonymi pomocnikami w różnych częściach ciała Najwyższej Osoby Boga, i im powierzono zadanie zaopatrywania każdej żywej istoty w powietrze, światło i wodę oraz inne środki potrzebne do utrzymania ciała i duszy razem. To czy ich doznania są przyjemne czy przykre, zależy od spełniania yajñi przez człowieka. Niektóre z yajñi mają na celu zadowolenie określonych półbogów; ale nawet w tym wypadku Pan Viṣṇu czczony jest jako główny odbiorca ofiar. Również Bhagavad-gītā oznajmia, że wszelkie rodzaje yajñi przyjmuje Sam Kṛṣṇa: bhoktāraṁ yajña-tapasām. Zatem głównym celem wszystkich yajñi jest ostateczne zadowolenie yajña-pati. Kiedy yajñe spełniane są doskonale, wtedy w naturalny sposób zadowalani są również półbogowie opiekujący się różnego rodzaju surowcami materialnymi, i dostarczają ich w obfitych ilościach.

Spełnianie yajñi przynosi wiele ubocznych korzyści, prowadząc ostatecznie do wyzwolenia z materialnej niewoli. Jak oznajmiają to Vedy, przez spełnianie yajñi oczyszczone zostają wszystkie czynności: āhāra-śuddhau sattva-śuddhiḥ sattva-śuddhau dhruvā smṛtiḥ smṛti-lambhe sarva-granthīnāṁ vipramokṣaḥ. Przez spełnianie yajñi poświęcone zostaje pożywienie, a przez spożywanie poświęconego pożywienia oczyszcza się samą egzystencję. Przez oczyszczenie egzystencji uświęcone zostają delikatne tkanki mózgu, a kiedy pamięć zostaje uświęcona, wtedy można myśleć o ścieżce wyzwolenia. A wszystko to razem prowadzi do świadomości Kṛṣṇy, będącej ogromną potrzebą współczesnego społeczeństwa.

ZNACZENIE:
 
Półbogowie są autoryzowanymi pośrednikami Najwyższej Osoby Boga, Viṣṇu, zaopatrującymi człowieka w różne potrzebne rzeczy. Dlatego muszą być oni zadowalani spełnianiem różnych przepisanych yajñi. Vedy polecają różnego rodzaju yajñe dla różnych półbogów, jednak wszystkie one są ostatecznie ofiarowywane Najwyższej Osobie Boga. Pełnienie ofiar dla półbogów zaleca się tym, którzy nie są w stanie zrozumieć kim jest Osoba Boga. Vedy polecają różnego rodzaju yajñe w zależności od różnych cech materialnych osób pełniących te ofiary. Na tych samych zasadach, mianowicie: odpowiednio do różnych kwalifikacji oparte jest również czczenie różnych półbogów. Tym, na przykład, którzy jedzą mięso, poleca się kult bogini Kālī, upiornej formy natury materialnej, przed którą należy składać ofiary ze zwierząt. Ale tym, którzy znajdują się pod wpływem cechy dobroci, Vedy polecają transcendentalny kult Viṣṇu. Stopniowa promocja do tej transcendentalnej pozycji jest ostatecznym celem wszystkich yajñi. Dla zwykłego człowieka konieczne jest spełnianie przynajmniej pięciu yajñi, znanych jako pañca-mahā-yajña.

Należy wiedzieć jednakże, że wszystkie potrzeby życia w społeczeństwie ludzkim zaspokajane są przez półbogów, będących pośrednikami Pana. Nikt nie może stworzyć niczego sam. Weźmy na przykład wszelki pokarm spożywany przez społeczeństwo ludzkie. Na pokarm ten składają się: zboża, owoce, warzywa, mleko, cukier itd., (dla osób w sile dobroci), oraz pożywienie tych, którzy nie są wegetarianami – to znaczy mięso itd. Człowiek nie jest w stanie wyprodukować żadnego z tych produktów. Jak również nie leży w możliwościach społeczeństwa ludzkiego wyprodukowanie ciepła, światła, wody, powietrza itd. – będących podstawowymi potrzebami życia. Gdyby nie Najwyższy Pan, nie byłoby światła słonecznego, światła księżyca, deszczu, wiatru itd. – bez których życie nie jest możliwe. Zatem rzeczą oczywistą jest to, że życie nasze zależne jest od rzeczy dostarczanych przez Pana. Nawet dla naszych przemysłowych przedsięwzięć musimy posiadać tak wiele różnych surowców, jak metal, siarkę, rtęć, mangan, oraz wiele innych niezbędnych rzeczy. Wszystko to otrzymujemy od pośredników Pana, byśmy zrobili z nich właściwy użytek i abyśmy byli zdrowi i zdolni do samorealizacji, prowadzącej do ostatecznego celu życia – uwolnienia się od materialnej walki o egzystencję. Cel życia można osiągnąć przez pełnienie yajñi. Jeśli jednak zapomnimy o tym celu i będziemy przyjmowali różne rzeczy od pośredników Pana jedynie dla zadowalania zmysłów, coraz bardziej uwikłując się w egzystencję materialną, co nie jest celem stworzenia, z pewnością będziemy złodziejami. Będziemy zatem musieli być ukarani przez prawa natury materialnej. Społeczeństwo złodziei nigdy nie może być szczęśliwe, jako że nie ma ono celu w życiu. Zatwardziali materialiści, których śmiało możemy nazwać złodziejami, nie mają ostatecznego celu życia. Nie posiadają również wiedzy o tym, w jaki sposób spełniać yajñe. Pan Caitanya zapoczątkował najłatwiejszy sposób spełniania yajñi, mianowicie saṅkīrtana-yajñę, którą może spełniać każdy w tym świecie, kto przyjmie zasady świadomości Kṛṣṇy.

ZNACZENIE:
 
Jak opisuje to Brahma-saṁhitā (5.38): premāñjana-cchurita-bhakti-vilocanena santaḥ sadaiva hṛdayeṣu vilokayanti, wielbiciele Najwyższego Pana, czyli osoby świadome Kṛṣṇy, nazywane są santa i zawsze pogrążone są one w miłości do Pana. Będąc zawsze w miłosnym związku z Najwyższą Osobą Boga, Govindą (obdarzającym wszelkimi przyjemnościami) albo Mukundą (wyzwolicielem), czyli Kṛṣṇą (wszechatrakcyjną osobą), santowie nie mogą przyjąć niczego, nie ofiarowując tego wpierw Najwyższej Osobie. Dlatego wielbiciele tacy zawsze pełnią różnego rodzaju yajñe w służbie oddania, takie jak śravaṇam, kīrtanam, smaraṇam, arcanam itd., i spełnianie takich yajñi trzyma ich z dala od wszelkiego rodzaju zanieczyszczeń pochodzących z grzesznych związków tego materialnego świata. Inni, którzy przygotowują pokarm dla siebie, nie tylko są złodziejami, ale spożywają również wszelkiego rodzaju grzechy. Jak ktoś może być szczęśliwy, jeśli jest jednocześnie złodziejem i grzesznikiem? Nie jest to możliwe. By uczynić ludzi szczęśliwymi pod każdym względem, trzeba nauczyć ich spełniania prostego procesu saṅkīrtana-yajñi, w pełnej świadomości Kṛṣṇy. W przeciwnym razie nie będzie na świecie ani pokoju, ani szczęścia.

ZNACZENIE:
 
Śrīla Baladeva Vidyābhūṣaṇa, wielki komentator Bhagavad-gīty, pisze w następujący sposób: ye indrādy-aṅgatayāvasthitaṁ yajñaṁ sarveśvaraṁ viṣṇum abhyarcya tac-cheṣam aśnanti tena tad deha-yātrāṁ sampādayanti, te santaḥ sarveśvarasya yajña-puruṣasya bhaktāḥ sarva-kilbiṣair anādi-kāla-vivṛddhair ātmānubhava-pratibandhakair nikhilaiḥ pāpair vimucyante. Najwyższy Pan, który znany jest jako yajña-puruṣa, czyli osobiście przyjmujący wszystkie ofiary, jest Panem wszystkich półbogów, którzy Mu służą, tak jak różne części ciała służą całości. Półbogowie, jak Indra, Candra, Varuṇa itd., zostali wyznaczeni przez Niego do zarządzania sprawami materialnymi. Vedy zalecają spełnianie określonych ofiar dla zadowolenia tych półbogów, aby dostarczali powietrza, światła i wody w ilościach wystarczających do wyprodukowania ziarna służącego za pożywienie. Jednak półbogowie, będący różnymi członkami Pana, czczeni są automatycznie przez wielbienie Pana Kṛṣṇy. Nie ma więc specjalnej potrzeby, aby oddzielnie oddawać cześć półbogom. Dlatego też wielbiciele Pana w świadomości Kṛṣṇy ofiarowują pożywienie Kṛṣṇie, i dopiero potem je spożywają. Jest to proces odżywiający ciało duchowo. Przez proces ten nie tylko uwalniają się od skutków swoich przeszłych grzechów, ale również uodparniają się na wszelkie nieczystości natury materialnej. Kiedy panuje epidemia jakiejś choroby, antyseptyczna szczepionka chroni od zachorowania na tę chorobę. Podobnie pożywienie ofiarowywane Panu Viṣṇu i następnie przyjmowane przez nas, czyni nas dostatecznie odpornymi na schorzenia materialne, a ten, kto ciągle to praktykuje, nazywany jest wielbicielem Pana. Dlatego osoba świadoma Kṛṣṇy, która spożywa tylko pokarm wpierw ofiarowany Panu, może zwalczyć wszelkie skutki swoich przeszłych materialnych skażeń, będących przeszkodami w postępie na drodze realizacji duchowej. Kto natomiast tego nie czyni, ten w dalszym ciągu powiększa ilość grzesznych czynów i w ten sposób przygotowuje sobie następne ciało, podobne ciałom świń i psów, aby odcierpieć skutki swoich grzechów. Ten świat materialny jest pełen nieczystości, ale kto uodpornił się, przyjmując prasādam (pożywienie ofiarowane Viṣṇu), ten bezpieczny jest wobec ataków choroby materialnej; podczas, gdy ten, kto tego nie czyni, ulega skażeniu.

Prawdziwym pożywieniem są zboża i warzywa. Ludzka istota spożywa różnego rodzaju ziarno, warzywa, owoce itd., a zwierzęta odpadki z ziarna, warzyw oraz trawę, rośliny itd. Od produkcji roślinnej uzależniony jest również człowiek, który przyzwyczajony jest do jedzenia mięsa. Więc ostatecznie uzależnieni jesteśmy od produktów rolnych, a nie od produkcji wielkich fabryk. Urodzaj w rolnictwie zależy od ilości deszczu, a deszcz jest kontrolowany przez takich półbogów, jak Indra, półbóg słońca, księżyca itd., będących sługami Pana. Pana zadowolić można ofiarami. Zatem ten, kto nie spełnia ich, znajdzie się w niedoli – takie jest prawo natury. Więc aby uchronić się przynajmniej od niedoboru żywności, musimy spełniać yajñe, a szczególnie saṅkīrtana-yajñe, polecaną dla tego wieku.

ZNACZENIE:
 
Werset ten mówi wyraźnie o yajñārtha-karma, czyli konieczności pracy jedynie dla zadowolenia Kṛṣṇy. Jeśli mamy pracować dla zadowolenia yajña-puruṣy, Viṣṇu, wtedy musimy działać zgodnie z instrukcjami Brahmana, czyli transcendentalnych Ved. Vedy są kodeksem zawierającym dyrektywy działania. Wszystko, co nie jest wykonywane zgodnie ze wskazówkami Ved, nazywa się vikarma, czyli nieautoryzowanym, albo inaczej, grzesznym działaniem. Aby więc uchronić się od skutków swojej pracy, należy zawsze korzystać ze wskazówek Ved. Tak jak w zwykłym życiu musimy pracować zgodnie z poleceniami wydawanymi przez rząd danego państwa, tak też w swoim postępowaniu powinniśmy kierować się dyrektywami Pana, zarządzającego najwyższym państwem. Te dyrektywy umieszczone w Vedach zostały zamanifestowane bezpośrednio z oddechu Najwyższej Osoby Boga. Jest powiedziane: asya mahato bhūtasya niśvasitam etad yad ṛg-vedo yajur-vedaḥ sāma-vedo ’tharvāṅgirasaḥ. „Cztery Vedy – mianowicie Ṛg Veda, Yajur Veda, Sāma Veda i Atharva Veda – wszystkie wyemanowały z oddechu potężnej Osoby Boga”. (Bṛhad-āraṇyaka Upaniṣad 4.5.11). Pan, będąc wszechmocnym, może mówić poprzez oddech. Potwierdza to Brahma-saṁhitā. Pan posiada tę wszechmoc, że jakimkolwiek ze Swoich zmysłów może wykonywać czynności każdego innego zmysłu. Innymi słowy, Pan może mówić poprzez Swój oddech oraz może zapładniać wzrokiem. Powiedziane jest, że rzucił On spojrzenie na materialną naturę i w ten sposób stworzył wszystkie żywe istoty. Po stworzeniu żywych istot, czy też zapłodnienia nimi natury materialnej, pozostawił – w postaci mądrości wedyjskiej – Swoje wskazówki, w jaki sposób uwarunkowane dusze mogą powrócić do domu, z powrotem do Boga. Powinniśmy pamiętać, że wszystkie uwarunkowane dusze w materialnym świecie żądne są uciech materialnych. Wskazówki wedyjskie ułożone więc zostały w taki sposób, że pozwalają zaspokoić te niemoralne pragnienia, a następnie po skończeniu z tzw. radościami materialnymi, powrócić do Boga. Jest to szansa dla uwarunkowanych dusz na osiągnięcie wyzwolenia. Zatem uwarunkowane dusze muszą spróbować spełniać ten proces yajñi przez stanie się świadomymi Kṛṣṇy. Zasady świadomości Kṛṣṇy mogą przyjąć nawet ci, którzy nie przestrzegali nakazów wedyjskich, a to zastąpi spełnianie wszystkich yajñ, czy karm.

ZNACZENIE:
 
Pan potępił tutaj filozofię czcicieli pieniądza, polegającą na ciężkiej pracy i zadowalaniu zmysłów. Dla tych, którzy chcą korzystać z uciech tego świata materialnego, bezwzględnie konieczny jest wyżej wymieniony system spełniania yajñi. Kto nie praktykuje tego, bardzo ryzykuje swoim życiem, skazując się na coraz gorsze potępienie. Prawem natury, ta ludzka forma życia została szczególnie przeznaczona do samorealizacji w jakiejkolwiek z trzech dróg – mianowicie karma-yodze, jñāna-yodze albo bhakti-yodze. Transcendentalista, który jest ponad występki i cnoty, nie musi surowo przestrzegać nakazów yajñi, ale spełnianie ich konieczne jest – w celu oczyszczenia się – dla tych, którzy oddają się przyjemnościom zmysłowym. Istnieją zajęcia różnego rodzaju. Ci, którzy nie posiadają świadomości Kṛṣṇy, niewątpliwie zaangażowani są w czynności wynikające ze świadomości zmysłowej; dlatego muszą oni spełniać jakieś pobożne uczynki. System yajñi zaplanowany został w taki sposób, aby osoby o świadomości zmysłowej mogły zaspokoić swoje pragnienia, bez uwikłania się w skutki swego działania dla zadowalania zmysłów. Pomyślność świata nie zależy od naszych własnych wysiłków, ale od podstawowych zarządzeń Najwyższego Pana, bezpośrednio realizowanych przez półbogów. Dlatego yajñe bezpośrednio kierowane są do określonego półboga wspomnianego w Vedach. Pośrednio jest to praktykowanie świadomości Kṛṣṇy, ponieważ gdy ktoś opanowuje spełnienie yajñi, niewątpliwie staje się on świadomym Kṛṣṇy. Jeśli jednak nie osiąga takiej świadomości, mimo spełniania yajñi, to przestrzegane przez niego zasady uważane są jedynie za kodeks moralny. Nie należy jednak ograniczać swojego postępu tylko do opanowania kodeksu moralnego, ale należy pójść dalej – osiągnąć świadomość Kṛṣṇy.

ZNACZENIE:
 
Osoba w pełni świadoma Kṛṣṇy i znajdująca całkowite zadowolenie w swoich czynach w świadomości Kṛṣṇy, nie ma już więcej żadnych obowiązków do spełnienia. Dzięki tej swojej świadomości, bezustannie oczyszcza się ona z wszelkich bezbożnych czynów, tak skutecznie, jak gdyby spełniała wiele tysięcy yajñi. W ten sposób oczyszczając swoją świadomość, staje się całkowicie pewna swojej wiecznej pozycji w związku z Najwyższym. Dzięki łasce Pana zostaje ona oświecona co do swojego obowiązku i dlatego nie ma już więcej żadnych zobowiązań w stosunku do nakazów wedyjskich. Taka świadoma Kṛṣṇy osoba nie jest już dłużej zainteresowana czynnościami materialnymi i nie znajduje już przyjemności w takich rzeczach jak wino, kobiety i temu podobne namiętności.

ZNACZENIE:
 
Osoba samozrealizowana nie musi pełnić żadnego obowiązku, poza czynnościami w świadomości Kṛṣṇy. Świadomość Kṛṣṇy nie jest jednak biernością, jak wyjaśnią to następne wersety. Osoba świadoma Kṛṣṇy nie przyjmuje schronienia u żadnej innej osoby – człowieka czy półboga. Cokolwiek czyni ona w świadomości Kṛṣṇy, jest wystarczające do wywiązania się z jej obowiązków.

ZNACZENIE:
 
Najwyższym dla wielbicieli jest Osoba Boga, dla impersonalistów zaś – wyzwolenie. Kto zatem pracuje dla Kṛṣṇy, czyli w świadomości Kṛṣṇy, pod właściwym przewodnictwem i bez przywiązywania się do owoców swojej pracy, ten niewątpliwie robi postęp na drodze do osiągnięcia najwyższego celu życia. Arjuna otrzymał polecenie, aby walczył w bitwie na polu Kurukṣetra za sprawę Kṛṣṇy, takie bowiem było życzenie Kṛṣṇy. Bycie człowiekiem dobrym czy łagodnym jest sprawą osobistego przywiązania, ale działanie dla Najwyższego jest działaniem wolnym od przywiązania do rezultatów swojego wysiłku. Jest to działanie w najwyższym stopniu doskonałe i takie działanie poleca Najwyższa Osoba Boga – Śrī Kṛṣṇa.

Rytuały wedyjskie, na przykład nakazane ofiary, spełniane są w celu oczyszczenia się z niepobożnych czynów, które dokonywane były dla zadowalania zmysłów. Natomiast działanie w świadomości Kṛṣṇy jest transcendentalne w stosunku do skutków zarówno dobrej, jak i złej pracy. Osoba świadoma Kṛṣṇy nie przywiązuje się do rezultatów swojego działania i działa jedynie z ramienia Kṛṣṇy. Angażuje się ona w różnego rodzaju czynności, ale jest całkowicie wolna od przywiązania.

ZNACZENIE:
 
Królowie, jak Janaka i inni, wszyscy byli duszami zrealizowanymi. Nie musieli zatem pełnić obowiązków nakazywanych przez Vedy. Niemniej jednak czynili to po to, aby dać przykład ogółowi ludzkości. Janaka był ojcem Sity i teściem Pana Śrī Rāmy. Będąc wielkim wielbicielem Pana, zajmował on pozycję transcendentalną, ale ponieważ był królem Mithili (część prowincji Bihar w Indiach), musiał nauczać swych poddanych jak wypełniać nakazane im obowiązki. Pan Kṛṣṇa i Arjuna, wieczny przyjaciel Pana, nie musieli walczyć w bitwie pod Kurukṣetrą, ale walczyli po to, aby nauczyć ludzi, że użycie siły konieczne jest tam, gdzie zawodzą dobre argumenty. Przed bitwą na polu Kurukṣetra, czynione były wysiłki, aby uniknąć walki, włączając w to nawet Najwyższą Osobę Boga, jednak strona przeciwna zdecydowana była walczyć. Walka była więc koniecznością, gdyż była to walka o słuszną sprawę. Chociaż osoba świadoma Kṛṣṇy może nie być zainteresowana tym światem, to jednak pracuje ona, aby uczyć ludzi jak żyć i postępować. Osoby doświadczone w świadomości Kṛṣṇy mogą działać w taki sposób, aby służyć za przykład innym, i to tłumaczy werset następny.

ZNACZENIE:
 
Ogół ludzi zawsze potrzebuje jakiegoś przywódcy, który potrafi uczyć poprzez swoje zachowanie. Żaden przywódca nie może oduczyć ludzi palenia, jeśli sam pali. Pan Caitanya powiedział, że nauczyciel powinien zachowywać się właściwie nawet przed tym, zanim sam zacznie nauczać. Kto naucza w ten sposób, ten nazywany jest ācāryą, czyli nauczycielem idealnym. Aby zatem nauczać przeciętnego człowieka, nauczyciel musi przestrzegać nakazów śāstr (pism świętych). Nie może on stwarzać praw, które nie są zgodne z zasadami pism objawionych. Pisma objawione, jak Manu-saṁhitā i inne podobne, uważane są za księgi wzorcowe dla społeczeństwa ludzkiego, według których to społeczeństwo powinno postępować. Nauki przywódców społecznych powinny opierać się na zasadach tych wzorcowych pism. Jeśli ktoś pragnie uczynić postęp, musi przestrzegać takich wzorcowych zasad, tak jak praktykują to wielcy nauczyciele. Potwierdza to również Śrīmad-Bhāgavatam oznajmiając, że należy brać przykład z wielkich nauczycieli, gdyż taki jest sposób na zrobienie postępu na ścieżce realizacji duchowej. Król albo głowa państwa, ojciec i nauczyciel, wszyscy uważani są za naturalnych przywódców ogółu niewinnych podopiecznych i jako tacy są za nich odpowiedzialni. Dlatego muszą być oni obeznani z wzorcowymi księgami, będącymi kodeksami moralności życia duchowego.

ZNACZENIE:
 
Najwyższa Osoba Boga opisany jest w literaturze wedyjskiej jak następuje:

„Najwyższy Pan kontroluje wszystkich innych kontrolujących i jest On największym spośród wszystkich przywódców planet. Wszyscy znajdują się pod Jego kontrolą i tylko On wyposaża każdą żywą istotę w jakąś szczególną siłę. Żywe istoty nie są najwyższymi. Jest On wielbiony przez wszystkich półbogów i jest najwyższym władcą spośród wszystkich władców. Jest On zatem transcendentalny w stosunku do wszystkich przywódców i kontrolerów materialnych i wielbiony jest przez wszystkich. Nikt Go nie przewyższa i jest On najwyższą przyczyną wszystkich przyczyn.

„Nie posiada On formy cielesnej takiej, jaką posiada każda żywa istota. Nie ma różnicy pomiędzy Jego ciałem a Jego duszą. Jest On absolutnym. Wszystkie Jego zmysły są transcendentalne i którykolwiek z Jego zmysłów może pełnić funkcję wszystkich innych zmysłów. Zatem nikt nie jest większy od Niego ani Jemu równy. Jego moce są różnorodne i wskutek tego czyny Jego spełniane są automatycznie w naturalnej kolejności”. (Śvetāśvatara Upaniṣad 6.7–8)

Skoro wszystko znajduje się w pełnej obfitości w Osobie Boga i istnieje w Nim w pełnej prawdzie, Najwyższa Osoba Boga nie ma żadnego obowiązku do spełnienia. Komu niezbędne są jakieś rezultaty pracy, ten ma pewien przydzielony obowiązek. Ten natomiast, dla którego nie ma nic do zdobycia w trzech systemach planetarnych, z pewnością nie ma żadnego obowiązku. A jednak Pan Kṛṣṇa zaangażował się w bitwę na polu Kurukṣetra jako przywódca kṣatriyów, gdyż obowiązkiem kṣatriyów jest obrona nękanych. Mimo iż nie obowiązują Go żadne nakazy pism objawionych, nie czyni On niczego, co byłoby przeciwko tym nakazom.

ZNACZENIE:
 
Aby utrzymać równowagę i spokój w społeczeństwie dla jego postępu w życiu duchowym, istnieją pewne tradycyjne zwyczaje rodzinne przeznaczone dla każdego cywilizowanego człowieka. Mimo iż zwyczaje takie obowiązują dusze uwarunkowane, a nie Pana Kṛṣṇę, to ponieważ przyszedł On w celu zaprowadzenia pewnych zasad religijnych, Sam również stosował się do nich. Gdyby tego nie robił, prości ludzie poszliby za Jego przykładem, jako że jest On najwyższym autorytetem. Ze Śrīmad-Bhāgavatam wiadomo, że Pan Kṛṣṇa spełniał wszystkie obowiązki religijne, w domu i poza nim, tak jak wymagane jest to od głowy rodziny.

ZNACZENIE:
 
Varṇa-saṅkara jest to niepożądana populacja, która jest przyczyną niepokojów w społeczeństwie. Aby zapobiec takim zakłóceniom, istnieją określone prawa i przepisy, dzięki którym społeczeństwo może osiągnąć natychmiastowy spokój i jedność, sprzyjające postępowi w życiu duchowym. Kiedy Pan Kṛṣṇa zstępuje do tego świata, ma On oczywiście do czynienia z tymi nakazami i przepisami po to, aby utrzymać prestiż i potwierdzić konieczność i wagę takiego postępowania. Pan jest ojcem wszystkich żywych istot i gdyby te żywe istoty zostały zwiedzione, pośrednio odpowiedzialność spadłaby na Pana. Kiedykolwiek więc ma miejsce ogólne lekceważenie zasad i nakazów pism, Pan osobiście zstępuje i naprowadza społeczeństwo na właściwą drogę. Powinniśmy jednak zwrócić uwagę na to, że chociaż musimy iść za przykładem Pana, to jednak nie możemy Go imitować. Podążanie za Jego przykładem i imitowanie Go – to dwie zupełnie różne rzeczy. Nie jesteśmy w stanie podnieść Wzgórza Govardhana, tak jak to On uczynił w Swoim dzieciństwie. Nie jest to możliwe dla żadnej żywej istoty. Musimy stosować się do Jego nauk, ale nigdy nie wolno nam Go imitować. Potwierdza to Śrīmad-Bhāgavatam (10.33.30–31):

„Należy stosować się do nauk Pana i Jego upoważnionych sług. Wszystkie ich instrukcje są korzystne dla nas i każda inteligentna osoba będzie im posłuszna. Należy jednak wystrzegać się prób imitowania ich działania. Nie powinniśmy próbować imitować Pana Śivy w jego wypiciu oceanu trucizny”.

Powinniśmy zawsze brać pod uwagę pozycję īśvar, czyli tych, którzy rzeczywiście mogą kontrolować ruch słońca i księżyca. Nie posiadając ich sił, nie możemy imitować tych potężnych īśvar. Pan Śiva mógł wypić cały ocean trucizny, natomiast jeśli jakiś zwykły człowiek spróbuje wypić nawet niewielką ilość takiej trucizny, będzie to samobójstwem. Jest wielu pseudo-wielbicieli Pana Śivy, którzy folgują sobie w paleniu gañjy (marihuany) i podobnie toksycznych narkotyków. Zapominają, że przez takie imitowanie czynów Pana Śivy znacznie przybliżają swoją śmierć. Istnieją również pseudo-wielbiciele Pana Kṛṣṇy, którzy pragną naśladować Pana w Jego rāsa-līlā, czyli tańcu miłości, zapominając o tym, że nie są w stanie podnieść Wzgórza Govardhana. Zatem lepiej nie imitować potężnych, ale po prostu przestrzegać ich instrukcji. Nie należy również próbować zajmować ich pozycji, jeśli nie posiada się ich kwalifikacji. Jednakże istnieje tak wiele „inkarnacji” Boga nie posiadających mocy Najwyższej Osoby.

ZNACZENIE:
 
Osobę świadomą Kṛṣṇy i osobę, która takiej świadomości nie posiada można odróżnić na podstawie ich różnych pragnień. Osoba świadoma Kṛṣṇy nie czyni niczego, co nie sprzyjałoby rozwojowi świadomości Kṛṣṇy. Może ona działać nawet w taki sam sposób jak osoba nie posiadająca wiedzy – która zbyt przywiązuje się do czynności materialnych i wykonuje je dla zadowalania własnych zmysłów – trzeba jednak zauważyć, że osoba w świadomości Kṛṣṇy pracuje dla zadowolenia Kṛṣṇy. Dlatego też osoba świadoma Kṛṣṇy powinna uczyć właściwego postępowania i właściwego wykorzystania rezultatów swojej pracy dla celów w świadomości Kṛṣṇy.

ZNACZENIE:
 
Vedaiś ca sarvair aham eva vedyaḥ: taki jest cel wszystkich rytuałów wedyjskich. Wszystkie rytuały, ofiary i wszystko to, co zostało zapisane w Vedach, łącznie z instrukcjami odnoszącymi się do zajęć materialnych – wszystko to ma służyć poznaniu Kṛṣṇy, który jest ostatecznym celem życia. Ponieważ jednak uwarunkowane dusze nie znają niczego poza zadowalaniem zmysłów, studiują one Vedy pod tym kątem. Lecz przez czynności karmiczne i zadowalanie zmysłów regulowane rytuałami wedyjskimi, można stopniowo wznieść się do świadomości Kṛṣṇy. Dlatego dusza zrealizowana w świadomości Kṛṣṇy nie powinna przeszkadzać innym w ich czynnościach i rozumieniu, ale sama powinna działać w taki sposób, aby pokazać im, jak wszystkie rezultaty swojej pracy można ofiarować w służbie dla Kṛṣṇy. Wykształcona, świadoma Kṛṣṇy osoba powinna uczyć osoby nie posiadające wiedzy i pracujące dla zadowalania zmysłów, w jaki sposób działać i postępować. Mimo iż nie należy przeszkadzać w działaniu człowiekowi nie posiadającemu wiedzy, to jednakże osoba nawet w niewielkim stopniu świadoma Kṛṣṇy, może zostać bezpośrednio zaangażowana w służbę dla Pana, z pominięciem innych wzorów wedyjskich. Taka szczęśliwa osoba nie musi już zachowywać rytuałów wedyjskich, gdyż jedynie przez bezpośrednią świadomość Kṛṣṇy może ona osiągnąć wszystkie rezultaty, które w przeciwnym wypadku osiągnęłaby przez wypełnianie swoich przypisanych obowiązków.

ZNACZENIE:
 
Może wydawać się, że dwie osoby wykonujące tę samą pracę – jedna posiadająca świadomość Kṛṣṇy i druga uwikłana w świadomość materialną – działają na tej samej platformie. Jest jednak kolosalna różnica w ich indywidualnych pozycjach. Osoba w świadomości materialnej i zwiedziona przez fałszywe ego jest przekonana, że to ona jest sprawcą wszystkiego. Nie wie ona, że ten mechanizm, jakim jest ciało, wytwarzany jest przez naturę materialną, działającą pod nadzorem Najwyższego Pana. Materialista nie posiada wiedzy o tym, że jego ostatecznym kontrolerem jest Kṛṣṇa. Osoba zwiedziona przez fałszywe ego przypisuje sobie zasługę za to, że jest niezależna w każdym działaniu, i to jest oznaką jej niewiedzy. Nie zdaje sobie sprawy z tego, że jej „wulgarne” i „subtelne” ciało zostało stworzone przez naturę materialną pod nadzorem Najwyższej Osoby Boga, i dlatego jej mentalne i cielesne czynności powinny zostać zaangażowane w służbę dla Kṛṣṇy – w świadomości Kṛṣṇy. Człowiek nie posiadający wiedzy zapomina, że Najwyższa Osoba Boga znany jest jako Hṛṣīkeśa, czyli Pan zmysłów ciała materialnego. Z powodu swojego długotrwałego i niewłaściwego angażowania zmysłów w zadowalanie zmysłów, został on zwiedziony przez fałszywe ego i wskutek tego zapomniał o swoim wiecznym związku z Kṛṣṇą.

ZNACZENIE:
 
Znawca Prawdy Absolutnej przekonany jest o swojej niefortunnej pozycji w związkach materialnych. Wie, iż jest integralną cząstką Najwyższej Osoby Boga – Kṛṣṇy, i że jego miejscem nie jest ten świat materialny. Będąc świadomym tego, iż jest integralną cząstką Najwyższego – który jest wiecznym szczęściem i wiedzą – zna on swoją prawdziwą tożsamość i zdaje sobie sprawę z tego, że w jakiś sposób został uwikłany w materialną koncepcję życia. Jego przeznaczeniem w czystym stanie egzystencji jest włączenie swoich czynności w służbę oddania dla Najwyższej Osoby Boga, Kṛṣṇy. Dlatego angażuje się on w pracę w świadomości Kṛṣṇy i w naturalny sposób traci pociąg do materialnych czynności zmysłowych, które wszystkie są przypadkowe i tymczasowe. Wie on, że materialne warunki jego życia są pod najwyższą kontrolą Pana, dlatego nie jest niepokojony przez żaden rodzaj materialnych przeciwności, które wręcz uważa za łaskę Pana. Kto zna Prawdę Absolutną w jej trzech różnych aspektach – mianowicie Brahmana, Paramātmę i Najwyższą Osobę Boga – ten według Śrīmad-Bhāgavatam, nazywany jest tattva-vit, jako że zna on również swoją rzeczywistą pozycję w związku z Najwyższym.

ZNACZENIE:
 
Niemądre, nieposiadające wiedzy osoby błędnie utożsamiają się z „wulgarną” świadomością materialną i pełne są desygnatów materialnych. Ciało to jest darem materialnej natury, a kto jest zbyt przywiązany do świadomości cielesnej, ten nazywany jest manda, czyli osobą leniwą, nie posiadającą wiedzy o duszy. Człowiek będący w niewiedzy utożsamia się z tym ciałem materialnym, a cielesne związki z innymi przyjmuje za pokrewieństwo. Ląd, na którym urodziło się jego ciało materialne jest dla niego przedmiotem kultu, a forma religijnego rytuału uważana jest za cel sam w sobie. Praca społeczna, nacjonalizm, altruizm – to niektóre z zajęć takich osób, które utożsamiają się z desygnatami materialnymi. Oczarowani tymi desygnatami zawsze są bardzo pracowici na gruncie materialnym. Dla nich realizacja duchowa jest mitem, więc nie są nią zainteresowani. Jednakże ci, którzy zostali oświeceni w życiu duchowym, nie powinni zajmować się agitowaniem takich, pochłoniętych materialnymi sprawami, osób. Lepiej po cichu kontynuować swoje duchowe zajęcia. Takie zdezorientowane osoby mogą zajmować się nawet takimi elementarnymi moralnymi zasadami życia jak łagodność, czy podobnie materialną dobroczynną działalnością.

Ludzie będący w ignorancji nie są w stanie ocenić zajęć w świadomości Kṛṣṇy. Dlatego Pan Kṛṣṇa radzi nam abyśmy pozostawili ich w spokoju, by nie tracić nadmiernie cennego czasu. Jednak wielbiciele (bhaktowie) Pana są bardziej łaskawi od Niego, jako że rozumieją oni Jego cel. Wskutek tego podejmują wszelkie ryzyko, zbliżając się nawet do ignorantów i próbując zaangażować ich w pracę dla świadomości Kṛṣṇy, która jest bezwzględnie potrzebna ludzkiej istocie.

ZNACZENIE:
 
Werset ten wyraźnie wskazuje na cel Bhagavad-gīty. Pan poucza nas, że należy stać się całkowicie świadomym Kṛṣṇy i wypełniać swoje obowiązki w iście wojskowej dyscyplinie. Nakaz taki może być trudny, niemniej jednak obowiązki trzeba wypełniać – pokładając zaufanie w Kṛṣṇie, gdyż taka jest konstytucjonalna pozycja żywej istoty. Żywa istota nie może być szczęśliwa, jeśli nie współpracuje z Najwyższym Panem, jako że podporządkowanie się pragnieniom Pana jest jej wieczną konstytucjonalną pozycją. Dlatego Arjuna dostał nakaz walki, tak jak gdyby Pan był jego dowódcą wojskowym. Należy wszystko poświęcić dobrej woli Pana i jednocześnie pełnić swoje przypisane obowiązki, bez roszczenia sobie prawa własności do ich rezultatów. Arjuna nie musiał rozważać nakazu Pana, miał on tylko wykonać rozkaz. Najwyższy Pan jest duszą wszystkich dusz; dlatego ten, kto polega jedynie i całkowicie na Duszy Najwyższej – bez brania pod uwagę względów osobistych – albo innymi słowy, kto jest w pełni świadomy Kṛṣṇy, ten nazywany jest adhyātma-cetās. Nirāśīḥ oznacza, że należy działać z rozkazu mistrza. I nigdy nie należy rościć sobie pretensji do rezultatów takiego działania. Kasjer może liczyć miliony dolarów dla swojego pracodawcy, lecz nie przywłaszczy sobie ani centa. Podobnie należy zdać sobie sprawę z tego, że nic w tym świecie nie należy do nas, ale wszystko jest własnością Najwyższego Pana. Takie jest prawdziwe znaczenie słowa mayi, czyli „do Mnie” albo „dla Mnie”. Jeśli ktoś działa w takiej świadomości Kṛṣṇy, z pewnością nie uważa siebie za właściciela czegokolwiek. Taka świadomość nazywa się nirmama, czyli „nic nie należy do mnie”. Jeśli istnieje jakaś niechęć do wypełnienia tak surowego rozkazu, bez brania pod uwagę tzw. pokrewieństwa cielesnego, ta niechęć powinna zostać odrzucona. W ten sposób można stać się vigata-jvara, czyli wolnym od gorączkowej mentalności i ospałości. Każdy odpowiednio do swojej mentalności i pozycji, ma do wypełnienia jakiś szczególny rodzaj pracy i wszystkie takie obowiązki można wypełniać w świadomości Kṛṣṇy, jak to opisano powyżej. To prowadzi do ścieżki wyzwolenia.

ZNACZENIE: Nauka Najwyższej Osoby Boga, Kṛṣṇy, jest esencją całej mądrości wedyjskiej i dlatego jest bez wyjątku wiecznie prawdziwa. Tak jak wieczne są Vedy, tak również wieczna jest ta prawda o świadomości Kṛṣṇy. Należy mieć mocną wiarę w tę naukę, będąc jednocześnie wolnym od zazdrości o Pana. Jest jednak wielu filozofów piszących komentarze do Bhagavad-gīty, którzy nie mają wiary w Kṛṣṇę. Takie osoby nigdy nie zostaną wyzwolone z niewoli działań dla zysku. Natomast zwykły człowiek, posiadający mocną wiarę w wieczne nakazy Pana, nawet jeśli nie jest w stanie wypełniać takich nakazów, uwalnia się z niewoli prawa karmy. Ktoś na początkowym etapie świadomości Kṛṣṇy może nie wypełniać nakazów Pana w pełni, ale ponieważ nie czuje się urażony zasadą posłuszeństwa wobec takich nakazów i szczerze stara się, bez względu na niepowodzenia i trudne okresy, z pewnością osiągnie stan czystej świadomości Kṛṣṇy.

ZNACZENIE:
 
Zostały tutaj wymienione ułomności tych, którzy nie są świadomi Kṛṣṇy. Tak jak istnieje kara za nieposłuszeństwo wobec nakazów najwyższej głowy państwa, tak również istnieje kara za nieposłuszeństwo wobec nakazów Najwyższej Osoby Boga. Osoba nieposłuszna, jakkolwiek wielką by była, nie posiada wiedzy o swojej własnej duszy, Najwyższym Brahmanie, Paramātmie i Osobie Boga, co spowodowane jest obojętnością jej serca. Dlatego nie ma dla niej nadziei na osiągnięcie doskonałości w życiu.

ZNACZENIE:
 
Dopóki nie osiągnie się transcendentalnej platformy świadomości Kṛṣṇy, nie można uwolnić się od wpływu sił natury materialnej, tak jak Pan zapewnia o tym w Rozdziale Siódmym (7.14). Dlatego nawet najbardziej wykształcone osoby na planie materialnym nie mogą uwolnić się od więzów mayi jedynie poprzez wiedzę teoretyczną czy też przez oddzielenie duszy od ciała. Jest wielu tzw. spirytualistów, którzy na zewnątrz pozują na zaawansowanych w wiedzy, ale w rzeczywistości – w swoim życiu prywatnym – znajdują się pod całkowitą kontrolą jakiejś określonej siły natury, której nie są w stanie pokonać. Ktoś może posiadać wysokie wykształcenie uniwersyteckie, lecz z powodu swojego długiego obcowania z naturą materialną, znajduje się w jej niewoli. Świadomość Kṛṣṇy pomaga uwolnić się z więzów materialnych, nawet jeśli ktoś wykonuje swoje określone obowiązki w egzystencji materialnej. Dlatego nikt, kto nie jest w pełni świadomy Kṛṣṇy, nie powinien nagle porzucać swoich obowiązków, by zostać tzw. yoginem albo udawać transcendentalistę. Lepiej pozostać na swojej własnej pozycji i próbować osiągnąć świadomość Kṛṣṇy pod wyższym przewodnictwem. W ten sposób można się uwolnić ze szponów mayi Kṛṣṇy.

ZNACZENIE:
 
Ci, którzy są świadomi Kṛṣṇy, w naturalny sposób nie są skłonni do angażowania się w materialne uciechy zmysłowe. Natomiast osoby nie posiadające takiej świadomości powinny przestrzegać przepisów i nakazów pism objawionych. Nieograniczone folgowanie zmysłom jest przyczyną materialnej niewoli, ale ten kto przestrzega zasad i reguł pism objawionych, ten nie staje się niewolnikiem przedmiotów zmysłów. Na przykład uwarunkowana dusza odczuwa potrzebę życia seksualnego, a seks dozwolony jest tylko w związkach małżeńskich. Zasady pism świętych nie zezwalają na utrzymywanie kontaktów seksualnych z żadną inną kobietą, poza własną żoną. Wszystkie inne kobiety należy traktować jak własną matkę. Jednak, pomimo tych nakazów, mężczyzna ma skłonności do nawiązywania związków seksualnych z innymi kobietami. Takie skłonności należy opanować, gdyż w przeciwnym razie będą one przeszkodą na drodze realizacji duchowej. Dopóki posiadamy ciało materialne, możemy zaspokajać jego potrzeby, ale tak jak pozwalają na to zasady i nakazy pism świętych. Nie należy jednak całkowicie polegać na takich przyzwoleniach i zdawać się w pełni na ich kontrolę. Powinno się przestrzegać tych zasad i prawideł bez przywiązywania się do nich, jako że praktykowanie zadowalania zmysłów zgodnie z zasadami może również prowadzić do zguby (tak jak zawsze istnieje możliwość wypadku nawet na drogach królewskich, mimo iż mogą być one starannie utrzymane). Nikt nie może zagwarantować, że nie będzie niebezpieczeństwa, nawet na najbardziej bezpiecznej drodze. Tak długo przecież – na skutek obcowania z materią – nastawieni byliśmy na zadowalanie zmysłów. Zatem, nawet pomimo kontrolowanego zadowalania zmysłów, zawsze istnieje możliwość upadku. Dlatego stanowczo należy wystrzegać się wszelkiego przywiązania, nawet do ograniczonego zadowalania zmysłów. Kto jednak przywiązuje się do świadomości Kṛṣṇy, czyli zawsze pełni służbę miłości dla Kṛṣṇy, ten nie czuje pociągu do żadnych czynności zmysłowych. Dlatego nikt nie powinien próbować żyć bez świadomości Kṛṣṇy na jakimkolwiek etapie życia. Ostatecznym celem wyzbywania się wszelkiego rodzaju zmysłowych przywiązań jest osiągnięcie platformy świadomości Kṛṣṇy.

ZNACZENIE:
 
Należy zatem pełnić swoje specyficzne obowiązki w świadomości Kṛṣṇy i nie należy angażować się w obowiązki innych. Materialnie nakazane obowiązki są dopełnieniem psychofizycznych warunków danej osoby, zależnych od wpływu sił natury materialnej. Obowiązkami duchowymi są polecenia mistrza duchowego dotyczące transcendentalnej służby dla Kṛṣṇy. Jednak, zarówno z punktu widzenia życia materialnego, jak i duchowego, należy aż do śmierci trzymać się wyznaczonych sobie obowiązków i nie imitować obowiązków innych. Obowiązki na płaszczyźnie duchowej mogą różnić się od tych na płaszczyźnie materialnej, ale zasada przestrzegania autoryzowanych wskazówek, jest zawsze dobra dla tego, który te obowiązki wykonuje. Gdy ktoś znajduje się pod wpływem sił natury materialnej, powinien on przestrzegać zasad i przepisów odnoszących się do jego szczególnej sytuacji i nie powinien imitować innych. Na przykład bramin, którym rządzi siła dobroci, jest łagodny, podczas gdy kṣatriya, będąc pod wpływem siły pasji, może być gwałtowny. Zatem lepiej jest dla kṣatriyi zginąć, działając zgodnie z zasadami użycia siły, niż naśladować bramina postępującego według zasad łagodności. Każdy musi oczyścić swoje serce przez proces stopniowy, nie zaś nagle. Kto jednakże jest ponad siłami natury materialnej i osiągnął pełną świadomość Kṛṣṇy, ten może robić wszystko pod kierunkiem bona fide mistrza duchowego. W tym doskonałym stanie świadomości Kṛṣṇy, kṣatriya może postępować jak bramin, a bramin jak kṣatriya. Podziały istniejące w świecie materialnym nie dotyczą tego transcendentalnego stanu. Na przykład Viśvāmitra był początkowo kṣatriyą, ale później postępował jak bramin, podczas gdy Paraśurāma był braminem, a potem działał jak kṣatriya. Mogli postępować tak dlatego, że byli usytuowani na platformie transcendentalnej. Dopóki jednak jest się na platformie materialnej, należy pełnić obowiązki zgodnie z siłą natury materialnej, pod wpływem której się pozostaje. Jednocześnie należy mieć całkowite poczucie świadomości Kṛṣṇy.

ZNACZENIE:
 
Jako integralna cząstka Najwyższego, żywa istota jest oryginalnie duchowa, czysta i wolna od zanieczyszczeń materialnych. Dlatego z natury nie podlega ona grzechom tego materialnego świata. Jednak będąc w kontakcie z naturą materialną, spełnia ona wiele różnych grzesznych czynów, bez zastanowienia się i czasami nawet wbrew swojej własnej woli, ḍlatego Arjuna szczerze pyta Kṛṣṇę o przyczynę tej perwersyjnej natury żywych istot. Mimo iż żywa istota czasami nie chce grzesznie postępować, to jednak jest zmuszona do takiego działania. Do tych grzesznych poczynań nie nakłania jej jednak Dusza Najwyższa (usytuowany w sercu żywej istoty), ale mają one inną przyczynę, jak tłumaczy to Pan w następnym wersecie.

ZNACZENIE:
 
Kiedy żywa istota wchodzi w kontakt ze światem materialnym, jej wieczna miłość do Kṛṣṇy – pod wpływem siły pasji – przemienia się w żądzę. Albo, innymi słowy, uczucie miłości do Boga przemienia się w żądzę, tak jak mleko w zetknięciu z kwaśną tamaryndą przemienia się w jogurt. A jeśli żądza ta nie zostanie zaspokojona, wtedy przemienia się w gniew. Gniew zmienia się w złudzenie, a złudzenie jest przyczyną kontynuacji naszego życia materialnego. Zatem pożądanie jest nawiększym wrogiem żywej istoty i to jedynie ono skłania czystą żywą istotę do pozostania w matni tego materialnego świata. Gniew jest przejawem ignorancji – siły te objawiają się jako gniew i inne następstwa. Jeśli jednak siła pasji nie zostanie zdegradowana do siły ignorancji, ale, dzięki określonemu sposobowi życia i postępowania, wzniesie się do dobroci, wtedy można – dzięki przywiązaniu duchowemu – zostać ocalonym od degradacji przez gniew.

Najwyższa Osoba Boga rozwinął Siebie w wiele form, w celu bezustannego zwiększania Swego szczęścia duchowego, i żywe istoty są integralnymi cząstkami tego szczęścia. Posiadają one również częściową niezależność, ale poprzez niewłaściwe skorzystanie z tej swojej wolności – kiedy gotowość do pełnienia służby zmienia się w skłonność do uciech zmysłowych – stają się niewolnikami żądzy. Pan stworzył ten świat materialny w tym celu, aby ułatwić uwarunkowanym duszom zaspokojenie ich zmysłowych skłonności. I kiedy, po długotrwałym zadowalaniu zmysłów, całkowicie zniechęcają się one do czynności zmysłowych, zaczynają wtedy dociekać swojej prawdziwej pozycji.

To dociekanie jest początkiem Vedānta-sūtr, gdzie jest powiedziane: athāto brahma-jijñāsā: należy pytać o Najwyższego. A Najwyższy określony został w Śrīmad-Bhāgavatam jako janmādy asya yato ’nvayād itarataś ca, czyli „Najwyższy Brahman jest źródłem wszystkiego”. Najwyższy jest więc źródłem pożądania. Jeśli zatem żądza zostanie zamieniona w miłość do Najwyższego, czyli w świadomość Kṛṣṇy – albo innymi słowy, w pragnienie wszystkiego dla Kṛṣṇy – wtedy zarówno pożądanie, jak i gniew mogą zostać uduchowione. Hanumān, wielki sługa Pana Rāmy, przejawił swój gniew przez podpalenie złotego miasta Rāvaṇy, ale dzięki temu stał się największym wielbicielem Pana. Tutaj, w Bhagavad-gīcie, Pan również nakłania Arjunę do zastosowania gniewu przeciwko wrogom, dla zadowolenia Pana. Zatem pożądanie i gniew – kiedy zastosowane w świadomości Kṛṣṇy – nie są już dłużej naszymi wrogami, a stają się naszymi przyjaciółmi.

ZNACZENIE:
 
Czysta świadomość żywej istoty może być przykryta trzema różnego rodzaju zasłonami. Tymi zasłonami, czyli przykryciem, jest jedynie pożądanie, ale objawiające się w różny sposób, podobnie do dymu przykrywającego ogień, kurzu na lustrze, albo łona otaczającego płód. Kiedy pożądanie porównywane jest do dymu – należy to rozumieć w ten sposób, że ogień żyjącej iskry jest w pewien sposób dostrzegalny. Innymi słowy, kiedy żywa istota wykazuje niewielką świadomość Kṛṣṇy, może ona zostać porównana do ognia zasłoniętego dymem. Chociaż musi być ogień tam, gdzie jest dym, ogień ten nie jest początkowo widoczny. Ten stan podobny jest do początkowego stanu świadomości Kṛṣṇy. Odkurzanie lustra z kurzu można porównać do procesu oczyszczającego lustro umysłu za pomocą licznych metod duchowych. Najlepszą z tych metod jest intonowanie świętych imion Pana. Przykład płodu okrytego łonem ilustruje sytuację bardzo beznadziejną, gdyż dziecko w łonie matki jest tak bezradne, że nie może nawet się poruszać. Ten stan świadomości właściwy jest drzewom. Drzewa są również żywymi istotami, ale zostały umieszczone w takich warunkach życia z powodu przejawienia tak wielkiej żądzy, iż prawie całkowicie zostały pozbawione świadomości. Przykład z zakurzonym lustrem odnosi się do ptaków i zwierząt, a ogień przykryty dymem porównywany jest do istot ludzkich. W formie ludzkiej żywa istota może nieco odnowić świadomość Kṛṣṇy, i jeśli poczyni dalsze postępy, może ona rozniecić ogień życia duchowego. Przez staranne manipulowanie dymem ognia można doprowadzić do tego, że ogień ten wybuchnie płomieniem. Dlatego też ludzka forma życia jest dla żywej istoty szansą uwolnienia się z sideł egzystencji materialnej. W ludzkiej formie życia, przez kultywowanie – pod właściwym przewodnictwem – świadomości Kṛṣṇy, można pokonać wroga, czyli żądzę.

ZNACZENIE:
 
Jest powiedziane w Manu-smṛti, że żądza nigdy nie może zostać zaspokojona żadną ilością uciech zmysłowych, tak jak nigdy nie zgasi się ognia ciągle dorzucając do niego opał. Centrum wszelkiej działalności w tym świecie materialnym stanowi seks i dlatego świat ten nazywany jest maithunya-āgāra, czyli jarzmem życia seksualnego. W zwykłym więzieniu przestępców trzyma się za kratami; podobnie, przestępcy nieposłuszni prawom Pana zostają spętani przez seks. Postęp cywilizacji, której podstawą jest zadowalanie zmysłów, oznacza przedłużenie egzystencji materialnej żywej istoty. Zatem żądza jest oznaką ignorancji, zatrzymującą żywą istotę w tym świecie materialnym. Ktoś angażujący się w zadowalanie zmysłów może doznawać pewnego uczucia szczęścia, ale w rzeczywistości to tzw. szczęście jest jego największym wrogiem.

ZNACZENIE:
 
Wróg zajął różne strategiczne pozycje w ciele uwarunkowanej żywej istoty i dlatego Pan Kṛṣṇa wskazuje te miejsca, tak aby ten, kto chce pokonać wroga, mógł wiedzieć, gdzie go znaleźć. Umysł stanowi centrum wszelkich czynności zmysłów i na ogół, gdy słyszymy o przedmiotach zmysłowych, staje się on zbiornikiem wszelkich pomysłów względem zadowalania zmysłów. W rezultacie umysł i zmysły stają się magazynem żądz, a inteligencja jest stolicą takich pożądliwych skłonności. Inteligencja jest bardzo bliskim sąsiadem duszy. Pożądliwa inteligencja powoduje to, że dusza przyswaja sobie fałszywe ego i utożsamia się z materią, a przez to również z umysłem i zmysłami. Dusza staje się ofiarą materialnych uciech zmysłowych i błędnie uważa je za prawdziwe szczęście. To błędne utożsamianie się duszy z materią zostało wspaniale wytłumaczone w Śrīmad-Bhāgavatam (10.84.13):

„Ludzka istota, która utożsamia się z ciałem złożonym z trzech elementów, która uboczne skutki tego ciała uważa za swoich krewnych, która traktuje miejsce swoich narodzin za przedmiot kultu, a do miejsc pielgrzymek udaje się po to raczej, aby wziąć tam kąpiel – a nie żeby spotkać się z ludźmi posiadającymi wiedzę transcendentalną, powinna być uważana za podobną osłowi albo krowie”.

ZNACZENIE:
 
Pan poradził Arjunie, aby od samego początku panował nad zmysłami, tak aby był w stanie trzymać w karbach tego największego, grzesznego wroga – żądzę, która niszczy pobudki do realizacji duchowej, a szczególnie wiedzę o duszy. Jñāna odnosi się do wiedzy o jaźni jako o odmiennej od nie-jaźni, czyli innymi słowy, że dusza nie jest ciałem. Vijñāna odnosi się do ściśle określonej wiedzy o duszy i jej konstytucjonalnej pozycji oraz związku z Duszą Najwyższą. Zostało to wytłumaczone w Śrīmad-Bhāgavatam (2.9.31):

„Wiedza o duszy i Duszy Najwyższej jest wiedzą bardzo poufną i tajemniczą. Jednak, jeśli tłumaczy ją – z jej różnymi aspektami – Sam Pan, wiedzę tę można poznać i zrealizować. „Taką ogólną i szczegółową wiedzę o duszy ofiarowuje nam Bhagavad-gītā. Żywe istoty są integralnymi cząstkami Pana, a zatem ich przeznaczeniem jest służenie Panu. Taka świadomość jest nazywana świadomością Kṛṣṇy. Takiej świadomości należy uczyć się już od samych początków życia, tak aby stać się w pełni świadomym Kṛṣṇy i postępować zgodnie z tą świadomością.

Pożądanie jest jedynie wypaczonym odbiciem miłości do Boga, będącym czymś naturalnym dla każdej żywej istoty. Jeśli jednak ktoś od samego początku wychowywany jest w świadomości Kṛṣṇy, to nie ma niebezpieczeństwa, że ta naturalna miłość do Boga może zdegenerować się do pożądania. Kiedy miłość do Boga ulega degeneracji i przemienia się w pożądanie, bardzo trudno jest wtedy powrócić do stanu normalnego. Niemniej jednak świadomość Kṛṣṇy ma taką moc, że nawet ten, kto późno zaczyna, może – przez przestrzeganie zasad służby oddania – zostać wielbicielem Boga. Więc na każdym etapie życia, czyli z chwilą zrozumienia takiej potrzeby, można zacząć kontrolować zmysły w świadomości Kṛṣṇy, w służbie oddania dla Pana, i przemienić pożądanie w miłość do Boga. A miłość ta jest stanem najwyższej doskonałości w ludzkim życiu.

ZNACZENIE:
 
Zmysły są różnymi ujściami dla skumulowanej w ciele żądzy, która znajduje poprzez nie swój upust. Dlatego zmysły są nadrzędne w stosunku do całego ciała. Ujścia te nie są używane w przypadku wyższej świadomości, czyli świadomości Kṛṣṇy. W świadomości Kṛṣṇy dusza wchodzi w bezpośredni związek z Najwyższą Osobą Boga; zatem hierarchia czynności ciała, tak jak to tutaj opisano, kulminuje w Duszy Najwyższej. Czynności ciała oznaczają funkcjonowanie zmysłów, a wstrzymanie funkcjonowania zmysłów oznacza wstrzymanie wszystkich czynności ciała. Ponieważ jednak umysł jest aktywny, to nawet chociaż ciało jest w stanie spoczynku, umysł będzie funkcjonował – tak jak to się dzieje podczas snu. Ponad umysłem jest jednak determinacja inteligencji, a ponad inteligencją – prawdziwa dusza. Kiedy więc dusza zostanie bezpośrednio połączona z Najwyższym, wtedy w naturalny sposób podążają za nią elementy niższe, mianowicie inteligencja, umysł i zmysły. Podobny ustęp jest w Kaṭha Upaniṣad, i mówi on, że przedmioty zmysłów stoją wyżej od zmysłów, a umysł przewyższa przedmioty zmysłów. Jeśli zatem umysł jest stale i bezpośrednio zaangażowany w służbę dla Pana, wtedy zmysły nie mają okazji zająć się czymś innym. To stanowisko umysłu zostało już wcześniej wytłumaczone. Paraṁ dṛṣṭvā nivartate. Jeżeli umysł zostanie zaangażowany w transcendentalną służbę dla Pana, wtedy nie ma on okazji zwrócenia się ku niższym skłonnościom. W Kaṭha Upaniṣad dusza została określona jako mahān, czyli wielka. Przewyższa więc ona wszystko – mianowicie: przedmioty zmysłów, zmysły, umysł i inteligencję. Dlatego zrozumienie konstytucjonalnej pozycji duszy jest rozwiązaniem całego problemu.

Należy zatem, za pomocą inteligencji, odkryć konstytucjonalną pozycję duszy i wtedy zawsze angażować umysł w świadomość Kṛṣṇy. To rozwiąże cały problem. Spirytualistom-nowicjuszom na ogół radzi się, aby trzymali się z dala od przedmiotów zmysłów. Poza tym należy wzmocnić umysł, używając do tego celu inteligencji. Jeśli ktoś, z pomocą inteligencji, zaangażuje swój umysł w świadomość Kṛṣṇy – całkowicie podporządkowując się Najwyższej Osobie Boga – wtedy umysł ten automatycznie się wzmacnia. I nawet chociaż zmysły są mocne, niczym węże, nie będą one już więcej groźne, tak jak niegroźne są węże ze złamanymi zębami jadowymi. Mimo iż dusza jest panem inteligencji, umysłu, jak również zmysłów, to jednak dopóki nie wzmocni się ona przez obcowanie z Kṛṣṇą – w świadomości Kṛṣṇy, zawsze będzie istniała możliwość upadku, gdy tylko umysł zostanie poruszony.

ZNACZENIE:
 
Ten Trzeci Rozdział Bhagavad-gīty ostatecznie kieruje nas ku świadomości Kṛṣṇy – poprzez poznawanie siebie jako sługi Najwyższej Osoby Boga, i bynajmniej nie uważa on bezosobowej próżni za cel ostateczny. Życiu materialnemu właściwa jest skłonność do zmysłowości i panowania nad zasobami natury materialnej. Pragnienie dominacji i zadowalania zmysłów są największymi wrogami uwarunkowanej duszy. Jednak poprzez siłę świadomości Kṛṣṇy można kontrolować zmysły materialne, umysł i inteligencję. Nie powinno się nagle porzucać swojej pracy i obowiązków. Poprzez stopniowy rozwój świadomości Kṛṣṇy można osiągnąć płaszczyznę transcendentalną, gdzie – dzięki niewzruszonej inteligencji skierowanej ku własnej, czystej tożsamości – nie podlega się już wpływom materialnych zmysłów i umysłu. Taka jest konkluzja tego rozdziału. Spekulacje filozoficzne i sztuczne próby kontrolowania zmysłów, przez tzw. praktykę pozycji yogi, nie mogą pomóc w życiu duchowym człowiekowi, który znajduje się na niedojrzałym etapie egzystencji materialnej. Musi on, za pomocą wyższej inteligencji, zostać wyćwiczony w świadomości Kṛṣṇy.