ZNACZENIE:
 
Na początku Rozdziału Piętnastego zostało opisane drzewo figowe tego materialnego świata. Wyrastające z niego korzenie boczne zostały porównane do działalności żywych istot, pomyślnej i niepomyślnej. Rozdział Dziewiąty natomiast opisuje osoby pobożne deva i niepobożne, czyli demony asura. Według porządku wedyjskiego czynności wykonywane w sile dobroci uważane są za pomyślne dla postępu na ścieżce wyzwolenia i czynności takie nazywane są daivī prakṛti, transcendentalne z natury. Zatem ci, którzy posiadają naturę transcendentalną, czynią postęp na ścieżce wyzwolenia. Wyzwolenia tego natomiast nie mogą uzyskać te osoby, które działają w sile pasji i ignorancji. Albo będą one musiały pozostać w tym świecie materialnym jako istoty ludzkie, albo zejdą pomiędzy gatunki zwierzęce, czy nawet jeszcze niższe formy życia. W Rozdziale Szesnastym Pan tłumaczy zarówno naturę transcendentalną i odpowiadające jej cechy, jak i naturę demoniczną z cechami jej właściwymi. Wyjaśnia również zalety i wady tych cech.

Znaczące jest słowo abhijātasya, odnoszące się do tego, kto urodził się z cechami transcendentalnymi, czyli pobożnymi skłonnościami. Poczęcie dziecka w pobożnej atmosferze znane jest w pismach wedyjskich jako Garbhādhāna-saṁskāra. Jeżeli rodzice chcą mieć dziecko o pobożnych cechach, to powinni przestrzegać dziesięciu zasad obowiązujących w życiu społecznym istot ludzkich. Z wcześniejszego ustępu Bhagavad-gīty wiemy również, że życie seksualne dla zrodzenia dobrego dziecka jest Samym Kṛṣṇą. Życie seksualne nie jest potępione pod warunkiem, że proces ten zgodny będzie ze świadomością Kṛṣṇy. Przynajmniej ci, którzy są świadomi Kṛṣṇy, nie powinni rodzić dzieci jak psy i koty, ale powinni płodzić je w taki sposób, aby po narodzeniu mogły one stać się świadomymi Kṛṣṇy. Taki powinien być pożytek z dzieci zrodzonych z ojca i matki zaabsorbowanych świadomością Kṛṣṇy.

Społeczna instytucja znana jest jako varṇāśrama-dharma – instytucja dzieląca społeczeństwo na cztery grupy życia społecznego i cztery grupy zawodowe, czyli kasty – nie istnieje po to, by dzielić ludzkie społeczeństwo według narodzin. Podział taki ma odpowiadać kwalifikacjom nabytym dzięki wykształceniu i ma on utrzymać społeczeństwo w stanie spokoju i zapewnić mu dobrobyt. Cechy wymienione w tym wersecie nazwane zostały transcendentalnymi. I dzięki tym cechom osoby posiadające je mogą zrobić postęp w poznaniu duchowym i wyzwolić się z tego materialnego świata.

Za głowę albo mistrza duchowego wszystkich statusów i porządków społecznych w instytucji varṇāśrama uważany jest sannyāsīn, czyli osoba w wyrzeczonym porządku życia. Bramin uważany jest za mistrza duchowego pozostałych trzech grup społecznych, mianowicie kṣatriyów, vaiśyów i śūdrów, ale sannyāsīn, który znajduje się na szczycie tej instytucji, uważany jest za mistrza duchowego również braminów. Pierwszą cechą sannyāsīna powinna być nieustraszoność. Ponieważ sannyāsīn musi być zawsze sam, bez żadnego wsparcia czy gwarancji wsparcia, ma on polegać jedynie na łasce Najwyższej Osoby Boga. Jeżeli myśli: „Kto będzie mnie chronił po tym, jak zerwę wszystkie związki?”, to nie powinien przyjmować wyrzeczonego porządku życia. Trzeba być całkowicie przekonanym, że Kṛṣṇa, czyli Najwyższa Osoba Boga w Swoim zlokalizowanym aspekcie jako Paramātmā będzie troszczył się o duszę podporządkowaną Sobie. Należy myśleć: „Nigdy nie będę sam. Nawet gdybym był w najciemniejszych rejonach lasu, Kṛṣṇa będzie mi towarzyszył i zawsze będzie mnie chronił”. Przekonanie takie nazywane jest abhayam, czyli wolnością od strachu. Taki stan umysłu jest konieczny dla osoby w wyrzeczonym porządku życia.

Wtedy powinna oczyścić swoje życie. Jest wiele zasad i reguł, których należy przestrzegać w wyrzeczonym porządku życia. Najważniejszym jest to, że sannyāsīn nie może mieć żadnego bliskiego związku z kobietą. Nie może nawet rozmawiać z kobietą w odosobnionym miejscu. Wzorowym sannyāsīnem był Pan Caitanya. Kiedy przebywał on w Purī, kobiety będące Jego wielbicielkami nie mogły nawet zbliżyć się do Niego, aby ofiarować Mu swoje wyrazy szacunku. Musiały składać pokłon z oddali. Nie jest to oznaką niechęci do kobiet jako klasy, ale jest to ścisły nakaz obowiązujący sannyāsīnów, mówiący o tym, że nie mogą oni utrzymywać żadnych bliskich związków z kobietami. Aby oczyścić swoje życie, należy przestrzegać zasad i reguł własnego stanu. Dla sannyāsīna surowo wzbronione są bliskie związki z kobietami i posiadanie bogactw dla zadowalania zmysłów. Wzorowym sannyāsīnem był Sam Pan Caitanya. Możemy dowiedzieć się z opisów Jego życia, iż był On bardzo ścisły, jeśli chodzi o relacje z kobietami. Chociaż jest On uważany za najbardziej liberalną inkarnację Boga, przyjmującym najbardziej upadłe uwarunkowane dusze, to ściśle przestrzegał On zasad i reguł wyrzeczonego porządku życia sannyāsa, jeśli chodzi o związek z kobietami. Kiedyś zdarzyło się, że jeden z Jego osobistych towarzyszy, mianowicie Choṭa Haridāsa, będąc razem z Panem Caitanyą i Jego bliskimi towarzyszami, spojrzał pożądliwie na młodą kobietę. Pan Caitanya był tak surowy, że natychmiast wykluczył go z grona Swoich osobistych towarzyszy. Powiedział On: „Dla sannyāsīna czy kogokolwiek, kto aspiruje do tego, aby uwolnić się ze szponów natury materialnej i próbuje wznieść się do świata duchowego, powrócić do domu, do Boga, dla takiej osoby spoglądanie na posiadłości materialne i kobiety z myślą o zadowalaniu zmysłów – nawet nie cieszenie się nimi, ale jedynie patrzenie na nie z takim zamiarem – jest tak karygodne, że lepiej, aby popełniła ona samobójstwo, zanim zacznie realizować takie niedozwolone pragnienia”. Na tym więc polegają procesy oczyszczenia.

Następną cechą jest jñāna-yoga-vyavasthiti: kultywacja wiedzy. Sannyāsīn ma poświęcić swoje życie na oświecaniu żyjących w małżeństwie i innych, którzy zapomnieli o swoim prawdziwym życiu w duchowym postępie. Sannyāsīn ma wędrować od drzwi do drzwi i prosić o środki do życia, ale nie znaczy to, że jest on żebrakiem. Pokora jest również jedną z kwalifikacji osoby usytuowanej transcendentalnie. To właśnie z powodu czystej pokory sannyāsīn chodzi od drzwi do drzwi, nie po to, by prosić o wsparcie, ale po to, aby odwiedzać różne rodziny i budzić ich członków do świadomości Kṛṣṇy. Jest to obowiązkiem sannyāsīna. Jeśli jest on rzeczywiście zaawansowany i otrzymał takie polecenie od swojego mistrza duchowego, powinien głosić świadomość Kṛṣṇy z logiką i zrozumieniem. Jeśli jednak nie jest na tyle zaawansowany, to nie powinien przyjmować wyrzeczonego porządku życia. A jeśli już przyjął wyrzeczony porządek życia, nawet bez dostatecznej wiedzy, to powinien całkowicie zaangażować się w słuchanie od bona fide mistrza duchowego, aby tę wiedzę rozwinąć. Sannyāsīn, czyli osoba w wyrzeczonym porządku życia, musi być wolny od strachu, musi charakteryzować się czystością sattva-saṁśuddhi i wiedzą jñāna-yoga.

Następną kwalifikacją jest dobroczynność. Dobroczynność powinni praktykować żyjący w małżeństwie. Osoby takie powinny utrzymywać się z uczciwych dochodów i pięćdziesiąt procent tych dochodów przeznaczać na szerzenie świadomości Kṛṣṇy na całym świecie. A więc powinni oni wspomagać takie instytucje, które się tym zajmują. Jałmużna powinna być dawana właściwym osobom. Jest dobroczynność różnego rodzaju, jak zostanie to wytłumaczone później, dobroczynność w sile dobroci, pasji i ignorancji. Pisma święte polecają dobroczynność w sile dobroci. Nie pochwalana jest natomiast dobroczynność w sile pasji i ignorancji, gdyż w tym przypadku jest to tylko stratą pieniędzy. Powinna być praktykowana dobroczynność, której celem jest szerzenie na całym świecie świadomości Kṛṣṇy. Na tym polega dobroczynność w sile dobroci.

Jeśli chodzi o samokontrolę dhama, to nie tylko dotyczy ona innych porządków życia w społeczeństwie religijnym, lecz szczególnie odnosi się ona do żyjących w małżeństwie. Nawet w małżeństwie nie powinno się niepotrzebnie angażować zmysłów w życie seksualne. Nawet małżeństwa obowiązują ograniczenia w życiu seksualnym, którego celem powinno być jedynie płodzenie potomstwa. Jeśli ktoś nie pragnie dzieci, to nie powinien utrzymywać ze swoją żoną stosunków seksualnych. Współczesne społeczeństwo nadużywa życia seksualnego, korzystając ze środków antykoncepcyjnych czy stosując jeszcze okropniejsze metody, aby uniknąć odpowiedzialności za dzieci. Nie jest to zgodne z cechami transcendentalnymi, ale jest wręcz demoniczne. Jeśli ktoś, mając nawet żonę, chce zrobić postęp w życiu duchowym, musi kontrolować swoje życie seksualne i nie powinien płodzić dzieci, jeżeli celem tego nie jest służenie Kṛṣṇie. Jeśli jest się zdolnym do płodzenia dzieci, które będą świadome Kṛṣṇy, to może mieć nawet setki dzieci, ale bez tej jednej zdolności nie powinien angażować się w seks jedynie dla przyjemności zmysłowej.

Również spełnianie ofiar odnosi się szczególnie do żyjących w małżeństwie, jako że ofiary wymagają dużych nakładów pieniężnych. Osoby będące w innych porządkach życia, mianowicie brahmacarya, vānaprastha i sannyāsa, nie mają pieniędzy i utrzymują się z datków. Więc spełnianie różnego typu ofiar jest zadaniem osób żyjących w małżeństwie. Według zaleceń literatury wedyjskiej, powinni oni spełniać ofiary agni-hotra, ale ofiary takie są w obecnych czasach bardzo kosztowne, tak że właściwie spełnianie ich nie leży teraz w możliwościach żadnej rodziny. Najlepsza ofiara polecana dla tego wieku nazwana jest saṅkīrtana-yajña i polega ona na intonowaniu Hare Kṛṣṇa, Hare Kṛṣṇa, Kṛṣṇa Kṛṣṇa, Hare Hare / Hare Rāma, Hare Rāma, Rāma Rāma, Hare Hare. Jest to najlepsza i najmniej kosztowna ofiara. Każdy może spełniać ją i czerpać korzyści. A więc te trzy rzeczy – mianowicie dobroczynność, kontrola zmysłów i spełnianie ofiar – obowiązują żyjących w małżeństwie.

Zaś svādhyāya, studiowanie Ved, obowiązkowe jest dla brahmacaryi, czyli dla studentów. Brahmacārīni nie powinni mieć żadnych związków z kobietami: powinni żyć w celibacie i zająć umysł studiowaniem literatury wedyjskiej, aby tym sposobem rozwinąć wiedzę duchową. Nazywa się to svādhyāya.

Tapas, czyli prostota życia i wyrzeczenie, obowiązuje szczególnie osoby, które wycofały się z życia rodzinnego. Nie należy spędzać całego życia w rodzinie. Trzeba zawsze pamiętać, że są cztery porządki życia: brahmacarya, gṛhastha, vānaprastha i sannyāsa. Więc po okresie gṛhastha, życia w małżeństwie, należy porzucić życie rodzinne. Jeśli ktoś żyje sto lat, to powninien dwadzieścia pięć lat poświęcić studiom, dwadzieścia pięć lat spędzić w życiu rodzinnym, dwadzieścia pięć lat jako osoba, która wycofała się z życia rodzinnego i dwadzieścia pięć lat w wyrzeczonym porządku życia. Takie są zasady wedyjskiej dyscypliny religijnej. Osoba, która wycofała się z życia rodzinnego, musi praktykować prostotę i wyrzeczenie, jeśli chodzi o ciało, umysł i język. Jest to tapasya. Tapasya jest przeznaczeniem całego społeczeństwa varṇāśrama-dharma. Bez tapasyi czyli wyrzeczenia i prostoty życia, żadna ludzka istota nie może osiągnąć wyzwolenia. Teoria mówiąca, że nie ma takiej potrzeby jak praktykowanie wyrzeczenia w życiu i że można swobodnie spekulować i wszystko będzie dobrze, nie jest polecana ani w literaturze wedyjskiej, ani w Bhagavad-gīcie. Teorie takie wytwarzane są przez tzw. spirytualistów, którym chodzi jedynie o zyskanie dużej liczby zwolenników. Ograniczenia, nakazy i zasady nie przyciągają ludzi. Dlatego ci, którzy w imię religii starają się zyskać zwolenników jedynie tylko na pokaz, nie stawiają żadnych ograniczeń w życiu swoich studentów, ani też nie praktykują ich sami. Jednak Vedy nie pochwalają takich metod.

Jeśli chodzi o prostotę, cechę bramińską, to zasady tej powinien przestrzegać każdy członek społeczeństwa, bez względu na status społeczny, czy to osoba należąca do aśramu brahmacārya, gṛhastha, vānaprastha czy sannyāsa. Należy być prostym i szczerym.

Ahiṁsā oznacza, że nie można wstrzymywać postępu życia żadnej żywej istoty. Nie należy myśleć, że skoro iskra duchowa nie jest nigdy zabijana (nawet po zabiciu ciała), więc nie ma żadnej szkody w zabijaniu zwierząt dla zadowalania zmysłów. Ludzie teraz masowo zjadają zwierzęta, mimo iż mają pod dostatkiem zbóż, owoców i mleka – i naprawdę nie ma potrzeby zabijania zwierząt. Nakaz ten obowiązuje wszystkich. Zwierzę można zabić w przypadku, kiedy nie ma innej alternatywy, ale powinno być ono złożone w ofierze. W każdym razie, tam gdzie jest pod dostatkiem pokarmu przeznaczonego dla ludzi, osoby, które pragną zrobić postęp w realizacji duchowej, nie powinni zabijać zwierząt. Prawdziwa ahiṁsā oznacza niezakłócanie postępu życiowego żadnej istoty. Zwierzęta również robią postęp poprzez ewolucję, transmigrując z jednego gatunku zwierzęcego do innego. Kiedy jakieś zwierzę zostanie zabite, wtedy zahamowany jest jego rozwój. Jeśli zwierzę przebywa w jakimś określonym ciele przez pewną liczbę dni czy lat i ostatecznie zostanie zabite, musi jeszcze raz przyjąć tę samą formę życia i uzupełnić pozostałą liczbę dni, aby następnie być promowanym do kolejnych gatunków życia. Więc ten ich postęp nie powinien być wstrzymywany jedynie po to, aby zadowolić własne podniebienie. To właśnie nazywane jest ahiṁsą.

Satyam. Słowo to oznacza, że nie należy zniekształcać prawdy dla jakiegoś osobistego interesu. W literaturze wedyjskiej są niewątpliwie pewne trudne ustępy, ale znaczenia i sensu ich należy się dowiedzieć od bona fide mistrza duchowego. Taki jest proces poznawania Ved. Śruti oznacza, że należy słuchać od autorytetu. Nie należy stwarzać interpretacji, mając na celu własny interes. Jest tak wiele komentarzy do Bhagavad-gīty, które błędnie interpretują teksty oryginalne. Powinno się przedstawiać właściwe znaczenie słów, a tego należy nauczyć się od mistrza duchowego.

Akrodha oznacza powstrzymywanie złości. Należy być zawsze tolerancyjnym, nawet jeśli jest się prowokowanym, gdyż poprzez uleganie złości zanieczyszczone zostaje całe ciało. Gniew jest produktem siły pasji i pożądania, więc osoba usytuowana transcendentalnie powinna powstrzymywać się od takiego uczucia. Apaiśunam oznacza, że nie należy szukać błędów u innych i korygować ich niepotrzebnie. Oczywiście nazwanie złodzieja złodziejem nie jest krytyką, lecz jeśli osoba robiąca postęp w życiu duchowym nazwie złodziejem osobę uczciwą, jest to wielką obrazą. Hrī oznacza, że należy być bardzo skromnym i nie należy popełniać żadnych ohydnych czynów. Acāpalam, determinacja, oznacza, że w naszych wysiłkach nie powinniśmy ulegać ani uczuciu podniecenia, ani zawodu. Pewne nasze próby mogą skończyć się niepowodzeniem, ale nie powinniśmy rozpaczać z tego powodu. Należy cierpliwie i z determinacją robić postęp.

Słowo tejas użyte tutaj odnosi się do kṣatriyów. Kṣatriyowie powinni być zawsze bardzo silni, aby tym sposobem móc chronić słabych. Nie powinni nigdy pozować na łagodnych. Jeśli zachodzi potrzeba użycia siły, powinni jej używać. Ale osoba, która jest w stanie poskromić swego wroga, może w pewnych okolicznościach okazać przebaczenie. Może wybaczyć mniejsze obrazy.

Śaucam oznacza czystość nie tylko ciała i umysłu, ale również postępowania. Szczególnie odnosi się to do ludzi zajmujących się handlem, którzy nie powinni uczestniczyć w czarnym rynku. Nāti-mānitā, nie oczekiwanie honorów od innych, odnosi się do śūdrów, grupy pracującej, która według pism wedyjskich uważana jest za niższą z czterech grup. Nie powinni być oni niepotrzebnie napełnieni dumą i honorem, i powinni pozostać w swoim własnym statusie. Obowiązkiem śūdrów, dla zachowania porządku społecznego, jest okazywanie szacunku klasom wyższym.

Wszystkie te kwalifikacje w liczbie dwudziestu sześciu, są cechami transcendentalnymi. Powinny być one kultywowane z różnymi statusami porządku społecznego i zawodowego. Jeśli cechy te rozwijane są poprzez praktykę, przez wszystkie klasy ludzi, nawet jeśli warunki materialne są trudne, możliwy jest stopniowy postęp i osiągnięcie najwyższej platformy realizacji transcendentalnej.