ZNACZENIE:
 
W tym rozdziale Pan Kṛṣṇa odpowiada na różne pytania Arjuny, zaczynając od pytania: „Czym jest Brahman?” Pan tłumaczy również na czym polega karma (czynności dla rezultatów), czym jest służba oddania, zasady yogi oraz służba oddania w swojej czystej postaci. Śrīmad-Bhāgavatam tłumaczy, że Najwyższa Absolutna Prawda znany jest jako Brahman, Paramātmā i Bhagavān. Ponadto Brahmanem nazywana jest również żywa istota, indywidualna dusza. Arjuna zapytuje również o ātmę, która odnosi się do ciała, duszy i umysłu. Według słownika wedyjskiego, ātmā odnosi się do umysłu, duszy i ciała, jak również do zmysłów.

Arjuna nazywał tutaj Najwyższego Pana Puruṣottamą, Najwyższą Osobą, co oznacza, że zadał te pytania nie tyle przyjacielowi, co Najwyższej Osobie, wiedząc, że jedynie On jest najwyższym autorytetem zdolnym do udzielenia definitywnych odpowiedzi.

ZNACZENIE:
 
„Pan ofiar” może odnosić się albo do Indry albo do Viṣṇu. Viṣṇu jest pierwszym wśród najważniejszych półbogów (włączając w to Brahmę i Śivę), a Indra przewodzi półbogom zarządzającym. Zarówno Viṣṇu, jak i Indra czczeni są poprzez spełnianie yajñi (ofiar). Ale tutaj Arjuna pyta, kto w rzeczywistości jest Panem yajñi, i w jaki sposób Pan ten rezyduje wewnątrz ciała żywej istoty.

Arjuna nazwał tutaj Pana Madhusūdaną, a to dlatego, że Kṛṣṇa zabił kiedyś demona imieniem Madhu. W rzeczywistości pytania te, mające naturę wątpliwości, nie powinny powstać w umyśle Arjuny – jest on przecież wielbicielem świadomym Kṛṣṇy. Zatem wątpliwości te są jak demony. A ponieważ Kṛṣṇa jest ekspertem w zabijaniu demonów, Arjuna zwraca się tutaj do Niego, jako do Madhusūdany, aby zabił demoniczne wątpliwości powstałe w jego umyśle.

Bardzo znaczące w tym wersecie jest słowo prayāṇa-kāle, ponieważ to, co robimy w ciągu życia, będzie sprawdzone w momencie śmierci. Arjuna pragnie dowiedzieć się o tych, którzy są bezustannie zaangażowani w świadomość Kṛṣṇy. Jaka będzie ich pozycja w ostatnim momencie. W krytycznym momencie śmierci funkcje ciała zostają przerwane i umysł nie jest w normalnym stanie. A będąc zaniepokojonym stanem ciała, można nie być w stanie pamiętać Najwyższego Pana. Dlatego Mahārāja Kulaśekhara, wielki wielbiciel, modli się: „Mój drogi Panie, pozwól mi umrzeć natychmiast, teraz, kiedy jestem zdrów, tak aby łabędź mojego umysłu mógł wejść pomiędzy łodyżki Twoich lotosowych stóp”. Metafora ta została użyta dlatego, że łabędź, ptak wodny, znajduje przyjemność w zagłębianiu się w kwiaty lotosu; jest to jego rozrywką. Mahārāja Kulaśekhara mówi Panu: „Teraz mój umysł nie jest zaniepokojony i jestem całkiem zdrów. Jeśli umrę natychmiast, myśląc o Twoich lotosowych stopach, wówczas z pewnością osiągnę doskonałość w służbie oddania dla Ciebie. Lecz jeśli będę musiał czekać aż nadejdzie naturalna śmierć, to nie wiem co wówczas się zdarzy, ponieważ w tym czasie funkcje mojego ciała zostaną przerwane, gardło będzie ściśnięte i nie wiem, czy będę w stanie intonować Twoje imię. Więc lepiej abym opuścił to ciało natychmiast”. Arjuna zapytuje więc, w jaki sposób umysł w takiej krytycznej chwili może skupić się na lotosowych stopach Kṛṣṇy.

ZNACZENIE:
 
Brahman nie ulega zniszczeniu, istnieje wiecznie i jego konstytucja nigdy nie podlega zmianom. Ale poza Brahmanem istnieje Para-brahman. Brahman odnosi się do żywej istoty, a Para-brahman do Najwyższej Osoby Boga. Konstytucjonalna pozycja żywej istoty różna jest od tej, którą przyjmuje ona w tym materialnym świecie. W świadomości materialnej jej naturą jest dążenie do panowania nad materią, natomiast w świadomości duchowej (świadomości Kṛṣṇy) jej pozycją jest służenie Najwyższemu. Kiedy żywa istota posiada świadomość materialną, musi przyjmować różnego rodzaju ciała w tym materialnym świecie. Jest to nazywane karmą, czyli rozmaitym tworzeniem poprzez siły świadomości materialnej.

W wedyjskiej literaturze żywa istota nazywana jest jīvātmą i Brahmanem, ale nigdy nie jest nazywana Para-brahmanem. Żywa istota (jīvātmā) zajmuje różne pozycje – czasami łączy się z ciemną naturą materialną i utożsamia się z materią; czasami zaś utożsamia się z wyższą naturą duchową. Dlatego nazywana jest ona marginalną energią Najwyższego Pana. Odpowiednio do swojej identyfikacji czy to z naturą materialną, czy duchową, otrzymuje ona ciało materialne, albo duchowe. W materialnym świecie może ona przyjąć ciało jakiegokolwiek z 8 400 000 gatunków życia, ale w świecie duchowym posiada ona tylko jedno ciało. W świecie materialnym przejawia się czasami jako człowiek, półbóg, zwierzę, ptak itd., odpowiednio do swojej karmy. Aby osiągnąć materialne planety niebiańskie (planety znajdujące się w wyższym systemie planetarnym) i korzystać z tamtejszych wygód, czasami pełni ofiary (yajñe), lecz kiedy wyczerpią się jej zasługi, znowu powraca na ziemię w ludzkiej postaci. Ten proces nazywany jest karmą.

Chāndogya Upaniṣad opisuje wedyjski proces ofiar. Na ołtarzu ofiarnym składa się pięć rodzajów ofiar w pięć różnych ogni. Za te pięć rodzajów ogni przyjmuje się: planety niebiańskie, chmury, ziemię, mężczyznę i kobietę, a pięcioma rodzajami ofiar są: wiara, osoba oddająca się przyjemnościom na księżycu, deszcz, ziarno i nasienie.

W procesie ofiar żywa istota spełnia specyficzne ofiary, aby osiągnąć określone planety niebiańskie, i w rezultacie osiąga je. Kiedy wyczerpią się zasługi ofiar, wtedy żywa istota schodzi na ziemię w postaci deszczu, następnie przyjmuje postać zbóż, które spożywane są przez człowieka i przemieniane w nasienie. Nasienie to zapładnia kobietę, i w ten sposób żywa istota ponownie osiąga ludzką formę, aby ponownie pełnić ofiary, czyli aby powtórzyć ten sam cykl. W taki sposób żywa istota wiecznie podąża materialną ścieżką. Jednakże osoba świadoma Kṛṣṇy unika takich ofiar. Bezpośrednio przyjmuje świadomość Kṛṣṇy i przygotowuje się do powrotu do królestwa Boga.

Impersonalistyczni komentatorzy Bhagavad-gīty niemądrze zakładają, że Brahman przyjmuje formę jīvy w materialnym świecie i aby to uzasadnić, powołują się na siódmy werset Piętnastego Rozdziału Gīty. Ale w wersecie tym Pan również mówi o żywej istocie jako „Mojej wiecznej cząstce”. Cząstka Boga, żywa istota, może upaść w ten materialny świat, jednak Najwyższy Pan (Acyuta) nigdy nie upada. Zatem przypuszczenie, że Najwyższy Pan przyjmuje postać jīvy, jest nie do przyjęcia. Ważne jest, aby pamiętać, że w literaturze wedyjskiej Brahman (żywa istota) odróżniany jest od Para-brahmana (Najwyższego Pana).

ZNACZENIE:
 
Natura fizyczna zmienia się bezustannie. Materialne ciała przechodzą na ogół sześć stanów: rodzą się, rosną, trwają przez pewien czas, wytwarzają pewne produkty uboczne, słabną i w końcu znikają. Natura fizyczna nazywana jest adhibhūta. Jest ona tworzona w pewnym momencie, i w pewnym momencie zostaje unicestwiona. Koncepcja kosmicznej formy Najwyższego Pana, obejmująca wszystkich półbogów i ich różne planety, nazywana jest adhidaivata. A obecna w ciele razem z duszą indywidualną Dusza Najwyższa – pełna reprezentacja Pana Kṛṣṇy – nazywana jest Paramātmą albo adhiyajñą, i usytuowana jest w sercu. Słowo eva jest szczególnie ważne w kontekście tego wersetu, gdyż za pomocą tego słowa Pan Kṛṣṇa kładzie nacisk na to, że Paramātmā nie jest różna od Niego. Dusza Najwyższa (Najwyższa Osoba Boga), usytuowany obok duszy indywidualnej, jest świadkiem czynów tej duszy indywidualnej i źródłem jej rozmaitej świadomości. Dusza Najwyższa daje duszy indywidualnej okazję do swobodnego działania i obserwuje jej czyny. Funkcje wszystkich różnych manifestacji Najwyższego Pana automatycznie stają się jasne dla czystego wielbiciela świadomego Kṛṣṇy, zaangażowanego w transcendentalną służbę dla Pana. Początkujący wielbiciel (neofita), który nie może zbliżyć się do Pana w Jego manifestacji Duszy Najwyższej, kontempluje olbrzymią kosmiczną formę Pana, nazywaną adhidaivata. Neofitom radzi się, aby kontemplowali kosmiczną formę Pana, czyli virāṭ-puruṣę, za którego nogi uważane są niższe systemy planetarne, za oczy – słońce i księżyc, a za głowę – wyższe systemy planetarne.

ZNACZENIE:
 
Werset ten podkreśla wagę świadomości Kṛṣṇy. Każdy, kto opuszcza swoje ciało będąc świadomym Kṛṣṇy, od razu przenoszony jest do transcendentalnej natury Najwyższego Pana. Najwyższy Pan jest najczystszym z najczystszych. Zatem ten, kto jest bezustannie świadomy Kṛṣṇy, również jest najczystszym z najczystszych. Ważne jest tutaj słowo smaran („pamiętanie”). Pamiętanie o Kṛṣṇie nie jest możliwe dla duszy nieczystej, która nie praktykowała świadomości Kṛṣṇy w służbie oddania. Zatem należy praktykować świadomość Kṛṣṇy od początku życia. Dla tego, kto pragnie osiągnąć sukces pod koniec życia, zasadniczym jest proces pamiętania Kṛṣṇy. Dlatego – idąc w ślady Pana Caitanyi – należy bezustannie intonować mahā-mantrę – Hare Kṛṣṇa, Hare Kṛṣṇa, Kṛṣṇa Kṛṣṇa, Hare Hare / Hare Rāma, Hare Rāma, Rāma Rāma, Hare Hare, będąc przy tym tak tolerancyjnym jak drzewo (taror api sahiṣṇunā). Osoba intonująca Hare Kṛṣṇa może napotkać na jakieś przeszkody. Niemniej jednak, tolerując wszelkie przeciwności, należy wytrwale intonować Hare Kṛṣṇa, Hare Kṛṣṇa, Kṛṣṇa Kṛṣṇa, Hare Hare / Hare Rāma, Hare Rāma, Rāma Rāma, Hare Hare, tak aby pod koniec życia osiągnąć pełną korzyść ze świadomości Kṛṣṇy.

ZNACZENIE:
 
Wytłumaczony został tutaj proces przemiany natury danej osoby w krytycznym momencie śmierci. Osoba, która pod koniec życia opuszcza ciało myśląc o Kṛṣṇie, osiąga transcendentalną naturę Najwyższego Pana, ale nie jest to prawdą, że ten sam transcendentalny stan osiąga ten, kto myśli o czymś innym niż o Kṛṣṇie. Jest to bardzo istotne i powinniśmy o tym wiedzieć. Jak można umrzeć we właściwym stanie umysłu? Mahārāja Bharata, mimo iż był tak wielką osobowością, myślał w chwili śmierci o jeleniu i w następnym życiu narodził się w ciele jelenia. Musiał on przyjąć ciało tego zwierzęcia, chociaż jako jeleń pamiętał on swoje przeszłe czyny. Na to, o czym myślimy w chwili śmierci, wpływa końcowy rezultat myśli i czynów całego życia. Zatem postępowanie w tym życiu determinuje przyszły stan istnienia. Jeśli ktoś wiedzie obecne życie w sile dobroci i zawsze myśli o Kṛṣṇie, to będzie mógł pamiętać Kṛṣṇę pod koniec życia. Dzięki temu wzniesie się do transcendentalnej natury Kṛṣṇy. Jeśli jest się transcendentalnie zaangażowanym w służbę Kṛṣṇy, wtedy następne ciało będzie transcendentalne (duchowe), nie materialne. Dlatego też intonowanie Hare Kṛṣṇa, Hare Kṛṣṇa, Kṛṣṇa Kṛṣṇa, Hare Hare / Hare Rāma, Hare Rāma, Rāma Rāma, Hare Hare jest najlepszą metodą na szczęśliwą zmianę swojego stanu istnienia pod koniec życia.

ZNACZENIE:
 
Te nauki skierowane do Arjuny są ważne dla wszystkich ludzi zaangażowanych w czynności materialne. Pan nie mówi, że powinniśmy porzucić swoje obowiązki czy zajęcia. Można je kontynuować, myśląc jednocześnie o Kṛṣṇie – poprzez intonowanie Hare Kṛṣṇa. To uwalnia od materialnych zanieczyszczeń i zajmuje umysł i inteligencję Kṛṣṇą. Kto intonuje imiona Kṛṣṇy, ten bez wątpienia zostanie przeniesiony na najwyższą planetę – Kṛṣṇalokę.

ZNACZENIE:
 
W tym wersecie Pan Kṛṣṇa podkreśla jak istotne jest pamiętanie o Nim. Pamięć o Kṛṣṇie zostaje rozbudzona poprzez intonowanie mahā-mantry, Hare Kṛṣṇa. Poprzez tę praktykę intonowania i słuchania wibracji dźwiękowych Najwyższego Pana, zostają zaangażowane uszy, język i umysł. Ta mistyczna wibracja nie jest trudna w praktyce, a pomaga ona osiągnąć Najwyższego Pana. Puruṣam oznacza podmiot radości. Mimo iż żywe istoty należą do marginalnej energii Najwyższego Pana, są one materialnie zanieczyszczone. Uważają się za podmioty radości, ale nie są podmiotem radości. Wyraźnie zostało tutaj powiedziane, że najwyższym podmiotem radości jest Najwyższa Osoba Boga w Swoich różnych manifestacjach i pełnych ekspansjach: jak Nārāyaṇa, Vāsudeva, itd.

Poprzez intonowanie Hare Kṛṣṇa, wielbiciele mogą bezustannie myśleć o przedmiocie swojego uwielbienia, Najwyższym Panu, w jakiejkolwiek z Jego postaci: Nārāyaṇie, Kṛṣṇie, Rāmie itd. Ta praktyka oczyści ich w taki sposób, że kończąc swoje życie zostaną przeniesieni do królestwa Boga – dzięki bezustannemu intonowaniu świętych imion Pana. Praktyka yogi polega na medytacji o Duszy Najwyższej znajdującej się wewnątrz serca; podobnie przez intonowanie Hare Kṛṣṇa umysł ciągle koncentruje się na Najwyższym Panu. Umysł jest bardzo zmienny i dlatego należy go siłą zająć myślami o Kṛṣṇie. Często podawany jest przykład gąsienicy, która myśli o zostaniu motylem i rzeczywiście jeszcze w tym życiu zostaje przemieniona w motyla. Podobnie, jeśli my będziemy bezustannie myśleć o Kṛṣṇie, to z pewnością z końcem naszego życia osiągniemy taką samą konstytucję cielesną jaką posiada Kṛṣṇa.

ZNACZENIE:
 
Werset ten mówi o procesie myślenia o Najwyższym. Rzeczą najważniejszą jest to, że nie jest On bezosobowy, ani nie jest próżnią. Nie można bowiem medytować ani o czymś bezosobowym, ani o próżni. Jest to bardzo trudne. Natomiast proces myślenia o Kṛṣṇie jest bardzo łatwy i został on tutaj przedstawiony. Przede wszystkim jest On puruṣa, osobą – myślimy o osobie Rāmy i o osobie Kṛṣṇy. Ten werset Bhagavad-gīty opisuje kim jest osoba Pana, bez względu na to, czy ktoś myśli o Rāmie czy Kṛṣṇie. Pan jest kavi; to znaczy, że zna On przeszłość, teraźniejszość i przyszłość, a zatem zna wszystko. Jest On najstarszą osobą, ponieważ jest źródłem wszystkiego. Wszystko zostało zrodzone z Niego. On jest również najwyższym kontrolerem wszechświata, żywicielem i nauczycielem ludzkości. Jest On mniejszym od najmniejszego. Żywa istota jest rozmiarów jednej dziesięciotysięcznej czubka włosa, lecz Pan jest tak niepojęcie mały, że wchodzi w serce tej drobiny. Dlatego nazywany jest mniejszym od najmniejszego. Jako Najwyższy może On wniknąć w atom i w serce najmniejszego i kontrolować go jako Naddusza. Mimo iż tak mały, jest On wszechprzenikający i utrzymuje wszystko. Przez Niego utrzymywane są wszystkie systemy planetarne. Często dziwimy się, w jaki sposób tak wielkie planety unoszą się w przestrzeni. Z wersetu tego dowiadujemy się, że to Najwyższy Pan dzięki Swoim niepojętym energiom, utrzymuje wszystkie te planety i systemy galaktyk. Bardzo ważne w związku z tym jest słowo acintya („niepojęty”). Moc Boga przekracza nasze wyobrażenie. Nie potrafimy jej ocenić i dlatego nazywana jest ona niepojętą (acintya). Kto może się z tym nie zgodzić? Przenika On ten świat materialny, a jednak jest poza nim. My nie jesteśmy w stanie nawet pojąć tego materialnego świata, który jest tak znikomy w porównaniu ze światem duchowym – więc jak możemy pojąć to, co jest poza nim? Acintya oznacza to, co jest poza tym światem materialnym, to, czego nasze argumenty, logika i filozoficzne spekulacje nie są w stanie dotknąć, to, co jest niepojęte. Dlatego osoba inteligentna, unikając bezużytecznych argumentów i spekulacji, powinna przyjąć to, co oznajmiają pisma święte, takie jak Vedy, Bhagavad-gītā i Śrīmad-Bhāgavatam, i powinna stosować się do ich nakazów. To doprowadzi ją do zrozumienia.

ZNACZENIE:
 
Werset ten mówi wyraźnie, że w czasie śmierci umysł musi być skupiony w oddaniu na Najwyższej Osobie Boga. Osobom doświadczonym w yodze radzi się, aby wzniosły siłę życiową pomiędzy brwi (do ājñā-cakry). Werset ten proponuje praktykę ṣaṭ-cakra-yogi, polegającą na medytacji na sześciu cakrach. Czysty wielbiciel nie praktykuje takiej yogi, ale ponieważ zawsze jest on zaangażowany w świadomość Kṛṣṇy, w chwili śmierci może pamiętać Najwyższą Osobę Boga dzięki Jego łasce. Tłumaczy to werset czternasty.

Ważne w tym wersecie są słowa yoga-balena, ponieważ bez praktyki yogi – czy to ṣaṭ-cakra-yogi czy bhakti-yogi – nie można w chwili śmierci osiągnąć tego transcendentalnego stanu istnienia. Nie można nagle przypomnieć sobie Najwyższego Pana w tym krytycznym momencie, jeśli nie ma się doświadczenia w jakimś systemie yogi, szczególnie w systemie bhakti-yogi. Ponieważ w chwili śmierci umysł jest bardzo niespokojny, należy już podczas życia praktykować transcendencję poprzez yogę.

ZNACZENIE:
 
Pan Śrī Kṛṣṇa polecił Arjunie praktykę ṣaṭ-cakra-yogi, w której umieszcza się powietrze życia pomiędzy brwiami. Biorąc to za pewnik, że Arjuna może nie wiedzieć jak praktykować ṣaṭ-cakra-yogę, Pan tłumaczy ten proces w następujących wersetach. Pan mówi, że Brahman, mimo iż jeden bez wtórego, posiada różne manifestacje i cechy. Dla impersonalistów szczególnie, akṣara, czy oṁ-kāra – sylaba oṁ – jest tożsama z Brahmanem. Kṛṣṇa wyjaśnia tutaj bezosobowego Brahmana, z którym łączą się mędrcy praktykujący wyrzeczony porządek życia.

W wedyjskim systemie wiedzy, studenci od samego początku nauczani są w jaki sposób wibrować oṁ, uczą się o bezosobowym Brahmanie i praktykują całkowity celibat, mieszkając razem z mistrzem duchowym. W ten sposób realizują oni dwie cechy Brahmana. Jest to zasadnicza praktyka dla postępu studentów w życiu duchowym. Jednak w obecnych czasach takie życie w całkowitej brahmacaryi (pozostawanie w celibacie) nie jest w ogóle możliwe. Społeczna struktura świata zmieniła się tak bardzo, że nie ma możliwości praktykowania celibatu od początku życia studenckiego. W całym świecie jest wiele instytucji kształcących w różnych dziedzinach wiedzy, ale nie ma uznanej instytucji, w której studenci mogliby być szkoleni w zachowywaniu zasad brahmacaryi. Bez praktykowania celibatu bardzo trudno jest zrobić postęp w życiu duchowym. Dlatego Pan Caitanya zapowiedział, zgodnie z zaleceniami pism świętych dla tego wieku Kali, że za wyjątkiem intonowania świętego imienia Pana Kṛṣṇy: Hare Kṛṣṇa, Hare Kṛṣṇa, Kṛṣṇa Kṛṣṇa, Hare Hare / Hare Rāma, Hare Rāma, Rāma Rāma, Hare Hare, żaden inny proces realizacji Najwyższego nie jest możliwy.

ZNACZENIE:
 
Aby praktykować yogę, należy, tak jak to tutaj nadmieniono, zamknąć drzwi do wszelkich uciech zmysłowych. Praktyka taka nazywana jest pratyāhāra, czyli powstrzymywaniem zmysłów od przedmiotów zmysłów. Zmysłowe narządy poznania, takie jak: oczy, uszy, nos, język i dotyk, powinny być całkowicie kontrolowane i nie powinny być angażowane w zadowalanie zmysłów. W ten sposób umysł skupia się na Duszy Najwyższej w sercu, a siła życiowa wznosi się do górnej części głowy. Proces ten dokładnie opisuje Rozdział Szósty. Jednak, jak wspomniano wcześniej, metoda ta nie jest praktyczna w tym wieku. Najlepszą i najdoskonalszą metodą jest świadomość Kṛṣṇy. Jeśli ktoś jest w stanie zawsze skupiać swój umysł na Kṛṣṇie poprzez służbę oddania, to bez trudu pozostanie on w niezakłóconej, transcendentalnej ekstazie, czyli w samādhi.

ZNACZENIE:
 
Wyraźnie zostało powiedziane tutaj, że oṁ, Brahman i Pan Kṛṣṇa nie są czymś różnym. Oṁ jest bezosobowym dźwiękiem Kṛṣṇy, a dźwięk Hare Kṛṣṇa zawiera oṁ. Intonowanie mantry Hare Kṛṣṇa zostało wyraźnie polecone dla tego wieku. Więc jeśli ktoś opuszcza ciało intonując Hare Kṛṣṇa, Hare Kṛṣṇa, Kṛṣṇa Kṛṣṇa, Hare Hare / Hare Rāma, Hare Rāma, Rāma Rāma, Hare Hare, z pewnością osiągnie jedną z planet duchowych, odpowiednio do rodzaju swojej praktyki. Wielbiciele Kṛṣṇy dostają się na planetę Kṛṣṇy, czyli Golokę Vṛndāvanę. Wyznawcy kultu osobowego również dostają się na wiele niezliczonych planet w niebie duchowym, znanych jako Vaikuṇṭhy, podczas gdy impersonaliści pozostają w brahma-jyoti.

ZNACZENIE:
 
Werset ten szczególnie opisuje przeznaczenie, jakie osiągają niezachwiani wielbiciele, którzy służą Najwyższej Osobie Boga w bhakti-yodze. Poprzednie wersety wspominały o czterech rodzajach wielbicieli: strapionych, dociekliwych, poszukujących materialnego zysku i spekulujących filozofach. Opisane zostały tam również różne procesy wyzwolenia się z materialnych więzów: karma-yoga, jñāna-yoga i haṭha-yoga. Zasady tych systemów yogi mają w sobie nieco bhakti, ale tutaj jest mowa o czystej bhakti-yodze, bez żadnej domieszki jakiejkolwiek z wymienionych wyżej dróg jñāny, karmy czy haṭha. Jak wskazuje na to słowo ananya-cetāḥ, w czystej bhakti-yodze wielbiciel nie pragnie niczego poza Kṛṣṇą. Nie pragnie on promocji na wyższe planety, jedności z brahma-jyoti, zbawienia czy wyzwolenia z więzów materialnych. Czysty wielbiciel nie pragnie niczego. W Caitanya-caritāmṛta został on nazwany niṣkāma, co znaczy, że nie ma on żadnych interesownych pragnień. I tylko do niego należy doskonały spokój, a nie do tych, którzy walczą o osobiste korzyści. Podczas gdy jñāna-yogīn, karma-yogīn czy haṭha-yogīn mają swoje egoistyczne cele, czysty wielbiciel pragnie jedynie zadowolić Najwyższą Osobę Boga, a Pan mówi, że bez trudu może osiągnąć Go każdy, kto oddany jest Mu bez reszty.

Czysty wielbiciel zawsze angażuje się w służbę oddania dla Kṛṣṇy w jednej z Jego różnych osobowych form. Kṛṣṇa ma różne pełne ekspansje i inkarnacje, takie jak Rāma i Nṛsiṁha, i wielbiciel może wybrać jedną z tych transcendentalnych form Najwyższego Pana i na niej skupić swój umysł w służbie oddania. Taki bhakta nie spotyka się z żadnymi problemami, które nękają praktykujących inne yogi. Bhakti-yoga jest bardzo prosta, czysta i łatwa do wykonywania. Można rozpocząć ją od intonowania Hare Kṛṣṇa. Pan jest bardzo łaskawy dla wszystkich, ale jak to już wyjaśniliśmy wcześniej, szczególnie jest przychylny tym, którzy służą Mu zawsze i bez odchyleń. Pan na różne sposoby pomaga takim wielbicielom. Jak oznajmiają Vedy (Kaṭha Upaniṣad 1.2.23), yam evaiṣa vṛṇute tena labhyas / tasyaiṣa ātmā vivṛṇute tanūṁ svām: kto jest w pełni podporządkowany i angażuje się w służbę oddania dla Najwyższego Pana, ten może zrozumieć Pana takim jakim jest On naprawdę. Bhagavad-gītā (10.10) stwierdza, dadāmi buddhi-yogaṁ tam: takiemu bhakcie Pan daje dostateczną inteligencję, dzięki której wielbiciel może ostatecznie osiągnąć Go w Jego duchowym królestwie.

Szczególną cechą czystego wielbiciela jest to, że zawsze, bez względu na czas i miejsce, myśli on o Kṛṣṇie. Nie powinno być w tym żadnych przeszkód. Powinien być on w stanie pełnić swoją służbę wszędzie i o każdej porze. Niektórzy mówią, że wielbiciel powinien pozostawać w świętym miejscu, takim jak Vṛndāvana, czy też w tych świętych miejscach, gdzie mieszkał Pan, ale czysty wielbiciel może mieszkać gdziekolwiek i tam – poprzez swoją służbę oddania – stworzyć atmosferę Vṛndāvany. To właśnie Śrī Advaita powiedział Panu Caitanyi – „Gdziekolwiek Ty jesteś, o Panie – tam jest Vṛndāvana”.

Jak wskazują na to słowa satatam i nityaśaḥ, które oznaczają „zawsze”, „regularnie”, czy „każdego dnia”, czysty wielbiciel bezustannie pamięta Kṛṣṇę i zawsze medytuje o Nim. Dla czystego wielbiciela o takich kwalifikacjach Pan jest najłatwiej osiągalny. Bhakti-yoga jest tym systemem, który Gītā poleca ponad wszystkie inne. Na ogół bhakti-yogini zaangażowani są w służbę oddania na pięć różnych sposobów: (1) śānta-bhakta jest zaangażowany w służbę oddania w sposób neutralny; (2) dāsya-bhakta zaangażowany jest w służbę oddania jako sługa; (3) sakhya-bhakta jest przyjacielem Pana; (4) vātsalya-bhakta – zaangażowany w służbę oddania jako rodzic Pana; (5) mādhurya-bhakta – zaangażowany w służbę oddania jako kochanek Najwyższego Pana. Czysty wielbiciel będący w jakimkolwiek z tych związków z Panem, zawsze zaangażowany jest w transcendentalną służbę miłości dla Najwyższego Pana i nie może o Nim zapomnieć. Wskutek tego Pan jest dla Niego łatwo osiągalny. Czysty wielbiciel nie może zapomnieć o Najwyższym Panu nawet na chwilę, i podobnie, Najwyższy Pan nawet na moment nie może zapomnieć o Swoim czystym wielbicielu. Jest to największe błogosławieństwo procesu świadomości Kṛṣṇy, intonowania mahā-mantry – Hare Kṛṣṇa, Hare Kṛṣṇa, Kṛṣṇa Kṛṣṇa, Hare Hare / Hare Rāma, Hare Rāma, Rāma Rāma, Hare Hare.

ZNACZENIE:
 
Ponieważ ten tymczasowy świat materialny pełen jest nieszczęść związanych z narodzinami, starością, chorobami i śmiercią, naturalnie ten, kto osiąga największą doskonałość i dostaje się na najwyższą planetę, Kṛṣṇalokę, Golokę Vṛndāvanę, nie pragnie już więcej tutaj wracać. Literatura wedyjska opisuje tę planetę jako avyakta i akṣara oraz paramā gati; innymi słowy, planeta ta znajduje się poza naszą materialną wizją i jest nie do opisania, ale jest najwyższym celem, przeznaczeniem mahātmów (wielkich dusz). Mahātmā otrzymuje transcendentalną wiedzę od zrealizowanego wielbiciela i w ten sposób rozwija służbę oddania w świadomości Kṛṣṇy. Ta transcendentalna służba absorbuje go tak bardzo, że nie pragnie on już wzniesienia się na żadną z wyższych planet; nie pragnie nawet przeniesienia się na jakąkolwiek z planet duchowych. Pragnie jedynie Kṛṣṇy i towarzystwa Kṛṣṇy, i niczego innego. To jest najwyższą doskonałością życia. Werset ten mówi szczególnie o zwolennikach kultu osobowego, bhaktach Najwyższego Pana, Kṛṣṇy. Tacy świadomi Kṛṣṇy bhaktowie osiągają najwyższą doskonałość życia. Innymi słowy, są to dusze najwyższe.

ZNACZENIE:
 
Zanim będą w stanie osiągnąć transcendentalną siedzibę Kṛṣṇy i nigdy już nie powracać, wszelkiego rodzaju yogīni – karma, jñāna, haṭha itd., muszą w końcu osiągnąć doskonałość oddania w bhakti-yodze, czyli świadomości Kṛṣṇy. Ci, którzy osiągają najwyższe planety materialne, czyli planety półbogów, nadal podlegają powtarzającym się narodzinom i śmierci. Jak ludzie z Ziemi wznoszą się na planety wyższe, tak ludzie z wyższych planet, takich jak Brahmaloka, Candraloka i Indraloka, upadają na Ziemię. Spełnianie ofiary nazywanej pañcāgni-vidyā, polecanej w Chāndogya Upaniṣad, umożliwia osiągnięcie Brahmaloki; kto jednak na Brahmaloce nie praktykuje świadomości Kṛṣṇy, musi powrócić na ziemię. Osoby, które osiągnąwszy wyższe planety, robią tam postęp w świadomości Kṛṣṇy, stopniowo wznoszone są na coraz wyższe planety, a w czasie unicestwienia wszechświata przenoszone zostają do wiecznego królestwa duchowego. W swoim komentarzu do Bhagavad-gīty, Baladeva Vidyābhūṣaṇa, cytuje następujący werset:

„Kiedy następuje unicestwienie tego materialnego świata, Brahmā i jego wielbiciele, którzy nieustannie zaangażowani są w świadomość Kṛṣṇy, wszyscy – odpowiednio do swoich pragnień – przenoszeni są do świata duchowego, na określone planety duchowe”.

ZNACZENIE:
 
Czas trwania materialnego wszechświata jest ograniczony. Manifestuje się on w cyklach kalp. Kalpa jest dniem Brahmy, a na jeden dzień Brahmy składa się tysiąc cykli czterech yug, czyli epok; Satya, Tretā, Dvāpara i Kali. Cykl Satya charakteryzuje się cnotliwością, mądrością i religijnością, nie ma tu praktycznie ignorancji i przestępstw, i yuga ta trwa 1 728 000 lat. W Tretā-yudze zaczyna się przestępczość i rozpusta, i yuga ta trwa 1 296 000 lat. W Dvāpara-yudze następuje jeszcze większy upadek moralności i religii, wzrasta przestępczość i yuga ta trwa 864 000 lat. I ostatecznie Kali-yuga (yuga, której doświadczamy przez ostatnie pięć tysięcy lat) charakteryzuje się obfitością konfliktów, ignorancją, niereligijnością i przestępczością, kiedy prawdziwe cnoty praktycznie już nie istnieją, i yuga ta trwa 432 000 lat. W Kali-yudze przestępczość wzrasta do tego stopnia, że pod koniec tej yugi Sam Najwyższy Pan pojawia się jako Kalki avatāra, aby zniszczyć demony, ocalić Swoich wielbicieli i rozpocząć następną Satya-yugę. Proces ten powtarza się. Cztery takie yugi powtórzone tysiąc razy składają się na jeden dzień Brahmy, i ta sama liczba tworzy jedną noc. Brahmā żyje sto takich „lat” i następnie umiera. Te sto lat równa się 311 trylionom 40 bilionom lat ziemskich. Według tych obliczeń, życie Brahmy zdaje się być niewiarygodnym i nieskończonym, lecz w porównaniu z wiecznością jest ono tak krótkie – jak błysk błyskawicy. W Oceanie Przyczyn jest niezliczona ilość Brahm – pojawiających się i znikających, jak bańki na Atlantyku. Będąc częścią tego materialnego wszechświata, Brahmā i jego stworzenie podlegają ciągłym zmianom.

W materialnym wszechświecie nawet Brahmā nie jest wolny od procesu narodzin, starości, chorób i śmierci. Jednakże, będąc – poprzez zarządzanie tym wszechświatem – bezpośrednio zaangażowanym w służbę Najwyższego Pana, od razu osiąga on wyzwolenie. Oświeceni sannyāsīni promowani są na planetę Brahmy, Brahmalokę, która jest najwyższą planetą w tym materialnym wszechświecie, i która trwa dłużej niż wszystkie inne planety „niebiańskie” z wyższej sfery systemu planetarnego. Lecz w odpowiednim czasie zarówno Brahmā, jak i wszyscy mieszkańcy Brahmaloki podlegają śmierci, zgodnie z prawami natury materialnej.

ZNACZENIE:
 
Istoty mniej inteligentne próbują pozostać w tym materialnym świecie i odpowiednio do swojej karmy zostają wynoszone lub ulegają degradacji w różnych systemach planetarnych. Podczas dnia Brahmy przejawiają swoją aktywność na wyższych lub niższych planetach w tym materialnym świecie, a z nadejściem nocy Brahmy wszystkie zostają unicestwione. Podczas tego dnia otrzymują różnego rodzaju ciała dla działalności materialnej, lecz w czasie nocy ciała te znikają. Pozostają wtedy skupione w ciele Viṣṇu, aby na nowo zamanifestować się z nadejściem kolejnego dnia Brahmy. Bhūtvā bhūtvā pralīyate: manifestują się podczas dnia, ale z zapadnięciem nocy ponownie giną. Kiedy życie Brahmy ostatecznie kończy się, wszystkie one ulegają unicestwieniu i pozostają niezamanifestowane przez wiele, wiele milionów lat. Ponownie manifestują się z chwilą narodzin Brahmy w następnym milenium. W ten sposób pozostają pod urokiem tego materialnego świata. Jednakże te inteligentne istoty, które przyjmują świadomość Kṛṣṇy, całkowicie wykorzystują swoje ludzkie życie w służbie oddania dla Pana, intonując Hare Kṛṣṇa, Hare Kṛṣṇa, Kṛṣṇa Kṛṣṇa, Hare Hare / Hare Rāma, Hare Rāma, Rāma Rāma, Hare Hare. W ten sposób przenoszą się już w tym życiu na planetę Kṛṣṇy i osiągają tam wieczne szczęście, nie podlegając ponownie takim narodzinom.

ZNACZENIE:
 
Wyższa, duchowa energia Kṛṣṇy jest transcendentalna i wieczna. Jest ona poza wszelkimi zmianami, którym podlega natura materialna, manifestująca się podczas dnia Brahmy, a podczas nocy Brahmy ulegająca unicestwieniu. Wyższa energia Kṛṣṇy posiada jakości całkowicie przeciwne do natury materialnej. Wyższa i niższa natura zostały objaśnione w Rozdziale Szóstym.

ZNACZENIE:
 
Najwyższa siedziba Osoby Boga, Kṛṣṇy, opisana została w Brahma-saṁhicie jako cintāmaṇi-dhāma – miejsce, gdzie spełniane są wszystkie pragnienia. Najwyższe królestwo Pana Kṛṣṇy, znane jako Goloka Vṛndāvana, pełne jest pałaców z „kamieni filozoficznych”. I pełne jest drzew nazywanych „drzewami pragnień”, które dostarczają każdego rodzaju pożądanego pożywienia. Są tam krowy nazywane surabhi, dające nieograniczone ilości mleka. Zaś Pan obsługiwany jest w Swoim królestwie przez setki tysięcy bogiń szczęścia (Lakṣmi), i nazywany jest tam Govindą, pierwotnym Panem, przyczyną wszystkich przyczyn. Pan zwykł grać tam na Swoim flecie (veṇuṁ kvaṇantam). Jego transcendentalna forma jest najbardziej atrakcyjną we wszystkich światach – Jego oczy podobne są płatkom kwiatu lotosu, a ciało Jego jest koloru chmur. Jest On tak atrakcyjny, że Jego piękno przewyższa piękno tysięcy Kupidynów. Nosi szafranowe szaty, girlandę wokół szyi i pawie pióro we włosach. W Bhagavad-gīcie Pan Kṛṣṇa daje jedynie niewielkie informacje o Swojej osobistej siedzibie (Goloce Vṛndāvanie), która jest najwyższą planetą w królestwie duchowym. Szeroki opis tej planety dany jest w Brahma-saṁhicie. Literatura wedyjska (Kaṭha Upaniṣad 1.3.11) mówi, że nie ma nic wyższego ponad to miejsce pobytu Najwyższego Pana, i że miejsce to jest najwyższym przeznaczeniem (puruṣān na paraṁ kiñcit sā kāṣṭhā paramā gatiḥ). Kto tam przychodzi, nigdy nie powraca do tego świata materialnego. Najwyższe królestwo Kṛṣṇy i Sam Kṛṣṇa, będąc tej samej jakości, nie są czymś różnym.Vṛndāvana znajdująca się na naszej planecie Ziemi, położona 90 mil na południowy-wschód od Delhi, jest repliką tej najwyższej Goloki Vṛndāvany usytuowanej w niebie duchowym. Kiedy Kṛṣṇa zszedł na tę Ziemię, oddawał się rozrywkom na tym określonym kawałku lądu, znanym jako Vṛndāvana, w okręgu Mathurā w Indiach.

ZNACZENIE:
 
Wyraźnie oznajmiono tutaj, że najwyższym przeznaczeniem, z którego nie ma powrotu, jest siedziba Kṛṣṇy, Najwyższej Osoby. Brahma-saṁhitā opisuje to najwyższe królestwo jako ānanda-cinmaya-rasa, miejsce, gdzie wszystko jest wypełnione duchową radością. Cokolwiek tam istnieje, pełne jest duchowego szczęścia – nie ma tam niczego, co materialne. Wszelka tamtejsza różnorodność jest ekspansją Samego Najwyższego Boga, gdyż cała ta manifestacja jest całkowicie energią duchową, jak wyjaśnione to zostało w Rozdziale Siódmym. Jeśli chodzi o ten świat materialny, to chociaż Pan przebywa zawsze w Swojej najwyższej siedzibie, jest On niemniej jednak wszechprzenikający poprzez Swoją energię materialną. Więc poprzez energie duchowe i materialne obecny jest wszędzie – zarówno w światach duchowych, jak i materialnych. Yasyāntaḥ-sthāni oznacza, że utrzymuje On wszystko, czy to w energii duchowej, czy materialnej. Pan jest wszechprzenikający przez te dwie energie.

Wyraźnie zostało tutaj powiedziane (przez użycie słowa bhaktyā), że jedynie przez bhakti, czyli służbę oddania, można dostać się do najwyższej siedziby Kṛṣṇy lub na niezliczone planety Vaikuṇṭhy. Żaden inny proces nie jest przydatny do osiągnięcia tej najwyższej siedziby. Tę najwyższą siedzibę i Najwyższą Osobę Boga opisują również Vedy (Gopāla-tāpanī Upaniṣad 1.21). Eko vaśī sarva-gaḥ kṛṣṇaḥ. W siedzibie tej jest tylko jeden Najwyższa Osoba, którego imię jest Kṛṣṇa. Jest On najwyższym, miłosiernym Bóstwem, i chociaż jest jeden, rozwinął się w miliony pełnych ekspansji. Vedy porównują Pana do spokojnie stojącego drzewa, które rodzi wiele różnorodnych owoców, kwiatów oraz zmienia liście. Pełne ekspansje Pana, które przewodzą planetom Vaikuṇṭha, są czterorękie i są znane pod różnymi imionami – Puruṣottama, Trivikrama, Keśava, Mādhava, Aniruddha, Hṛṣīkeśa, Saṅkarṣaṇa, Pradyumna, Śrīdhara, Vāsudeva, Dāmodara, Janārdana, Nārāyaṇa, Vāmana, Padmanābha itd.

Brahma-saṁhitā (5.37) stwierdza również, że chociaż Pan zawsze przebywa w najwyższym królestwie, na Goloce Vṛndāvanie, jest On wszechprzenikający, i dzięki temu wszystko przebiega sprawnie (goloka eva nivasaty akhilātma-bhūtaḥ). Jak oznajmiają Vedy (Śvetāśvatara Upaniṣad 6.8), parāsya śaktir vividhaiva śrūyate / svābhāvikī jñāna-bala-kriyā ca: mocą Swoich wszechprzenikających energii Najwyższy Pan systematycznie i w sposób bezbłędny sprawuje pieczę nad wszystkimi sprawami w całej kosmicznej manifestacji, mimo iż Sam jest z dala od niej.

ZNACZENIE:
 
Czyści wielbiciele Najwyższego Pana, będąc całkowicie podporządkowanymi Mu duszami, nie dbają o to, kiedy ani też jaką metodą opuszczą swoje ciała. Wszystko pozostawiają w rękach Kṛṣṇy, i w ten sposób bez trudu i szczęśliwie powracają do Boga. Ale ci, którzy nie są czystymi wielbicielami, i zamiast tego polegają na takich metodach realizacji duchowej jak karma-yoga, jñāna-yoga i haṭha-yoga, muszą opuścić swoje ciała w odpowiednim czasie, aby mieć pewność, że powrócą, czy też nie powrócą do tego świata narodzin i śmierci.

Doskonały yogin może wybrać czas i miejsce dla opuszczenia tego materialnego świata, ale jeśli nie jest doskonałym, wtedy jego sukces zależy od przypadkowego odejścia w odpowiednim czasie. W następnych wersetach Pan tłumaczy odpowiednie pory, najlepszy czas do opuszczenia ciała, tak aby nie powrócić tutaj już więcej. Według Ācāryi Baladevy Vidyābhūṣaṇy, sanskryckie słowo kāla, użyte tutaj, odnosi się do bóstwa rządzącego czasem.

ZNACZENIE:
 
Kiedy mowa o ogniu, świetle, dniu i dwóch tygodniach księżyca, należy wiedzieć, że poza nimi znajdują się przewodzące bóstwa, które zajmują się organizowaniem przejścia duszy. W momencie śmierci umysł przenosi żywą istotę na ścieżkę nowego życia. Jeśli ktoś opuszcza ciało w sposób opisany powyżej, czy to przypadkowo, czy poprzez odpowiednie przygotowania, może osiągnąć bezosobowe brahma-jyoti. Mistycy zaawansowani w praktyce yogi mogą wybrać odpowiedni czas i miejsce do opuszczenia ciała. Inni nie mają na to wpływu. Jeśli przypadkowo opuszczą ciało w odpowiednim momencie, wtedy nie powracają już do cyklu narodzin i śmierci. Jeśli jednak nie jest to czas odpowiedni, to istnieje wszelka możliwość powrotu. Ale czysty, świadomy Kṛṣṇy wielbiciel nie musi obawiać się powrotu, bez względu na to, czy opuszcza ciało w momencie pomyślnym czy niepomyślnym, przypadkowo czy po przygotowaniu.

ZNACZENIE:
 
W Trzecim Canto Śrīmad-Bhāgavatam Kapila Muni informuje, że osoby będące ekspertami w działaniu dla rezultatów i metodach składania ofiar tu na Ziemi, w chwili śmierci osiągają planetę Księżyc. Te zaawansowane dusze żyją na Księżycu około 10 000 lat (według obliczeń półbogów) i cieszą się tamtejszym życiem, pijąc napój soma-rasa. W końcu jednak powracają na Ziemię. Oznacza to, że na Księżycu żyją istoty wyższego rzędu, mimo iż mogą być one niedostrzegalne dla zmysłów wulgarnych.

ZNACZENIE:
 
Ten sam opis odejścia i powrotu cytuje Ācārya Baladeva Vidyābhūṣaṇa z Chāndogya Upaniṣad (5.10.3–5). W ten sposób od niepamiętnych czasów przychodzą i odchodzą osoby pracujące dla zysków i filozofowie spekulanci. Właściwie nie osiągają oni ostatecznego zbawienia, ponieważ nie podporządkowują się Kṛṣṇie.

ZNACZENIE:
 
Kṛṣṇa mówi tutaj Arjunie, że nie powinien być on niepokojony istnieniem różnych ścieżek, którymi może podążać dusza, opuszczając ten materialny świat. Wielbiciel Najwyższego Pana nigdy nie powinien martwić się o to, czy odejdzie przypadkowo, czy też planowo. Wielbiciel powinien być niezachwiany w świadomości Kṛṣṇy i powinien intonować Hare Kṛṣṇa. Powinien on wiedzieć, że zainteresowanie którąkolwiek z tych wyżej wymienionych ścieżek jest kłopotliwe. Najlepszym sposobem na to, aby zawsze być pogrążonym w świadomości Kṛṣṇy, jest ciągłe pozostawanie w Jego służbie. To uczyni ścieżkę powrotu do duchowego królestwa bezpieczną, pewną i prostą. Szczególnie ważne w tym wersecie jest słowo yoga-yukta. Kto jest wytrwały w yodze, ten bezustannie, we wszystkich swoich czynnościach, pogrążony jest w świadomości Kṛṣṇy. Śrī Rūpa Gosvāmī radzi, anāsaktasya viṣayān yathārham upayuñjataḥ: aby nie przywiązywać się do materialnego świata i postępować w taki sposób, aby wszystkie nasze przedsięwzięcia przesycone były świadomością Kṛṣṇy. Dzięki temu systemowi, który zwany jest yukta-vairāgya, osiąga się doskonałość. Wielbiciel Pana nie jest niepokojony przez powyższe opisy, ponieważ wie on doskonale, że jego odejście do najwyższego królestwa gwarantuje mu jego służba oddania.

ZNACZENIE:
 
Werset ten jest podsumowaniem Rozdziału Siódmego i Ósmego, szczególnie jeśli chodzi o świadomość Kṛṣṇy i służbę oddania. Vedy należy studiować pod kierunkiem mistrza duchowego i, żyjąc pod jego opieką, praktykować wiele wyrzeczeń. Brahmacārīn ma mieszkać w domu mistrza duchowego i jako jego sługa, musi chodzić od drzwi do drzwi żebrząc, a następnie oddawać wszystko mistrzowi duchowemu. Przyjmuje pokarm tylko z polecenia mistrza duchowego, a jeśli ten nie zawoła go któregoś dnia na posiłek, wtedy pości. Są to niektóre z zasad wedyjskich odnoszących się do brahmacaryi.

Studiując Vedy pod kierunkiem mistrza duchowego przez okres trwający od lat pięciu do dwudziestu, może stać się on człowiekiem doskonałego charakteru. Ved nie należy studiować w celu rekreacji, jak jest to w zwyczaju fotelowych spekulantów, lecz dla uformowania charakteru. Po takim przeszkoleniu brahmacārīn może ożenić się i zacząć życie rodzinne. Żyjąc w małżeństwie, nadal musi spełniać wiele ofiar i walczyć o dalsze oświecenie. Musi również rozdawać jałmużnę, odpowiednio do kraju, czasu i osoby, zdając sobie sprawę z różnicy pomiędzy dobroczynnością w dobroci, pasji i ignorancji, tak jak opisane zostały one w Bhagavad-gīcie. Po porzuceniu życia rodzinnego i przyjęciu porządku zwanego vānaprastha, oddaje się surowym pokutom, na przykład zamieszkuje w lesie, nosi odzienie z kory, nie goli się itd. Przez pełnienie tych czterech porządków (brahmacarya, gṛhastha, vānaprastha i w końcu sannyāsa) można osiągnąć doskonałość życia. Niektórzy zostają ostatecznie promowani do królestw niebiańskich (planety w wyższym systemie planetarnym), a jeśli zostają jeszcze bardziej oświeceni, osiągają wyzwolenie w niebie duchowym, czy to w bezosobowym brahma-jyoti, czy też na planetach Vaikuṇṭha albo Kṛṣṇaloce. Taką ścieżkę przedstawia literatura wedyjska.

Jednakże piękno świadomości Kṛṣṇy polega na tym, że angażując się w służbę oddania można od razu przekroczyć wszystkie rytuały odnoszące się do różnych porządków życia.

Słowa idaṁ viditvā oznaczają, że należy poznać instrukcje Śrī Kṛṣṇy dane w tym i w Siódmym Rozdziale Bhagavad-gīty. Należy próbować zrozumieć je nie przez studia akademickie czy umysłowe spekulacje, lecz przez słuchanie ich w towarzystwie wielbicieli. Istota Bhagavad-gīty zawiera się w rozdziałach od Szóstego do Dwunastego. Pierwsze sześć i ostatnie sześć rozdziałów Bhagavad-gīty są niczym osłona sześciu rozdziałów środkowych, które są szczególnie chronione przez Pana. Jeśli ktoś jest na tyle szczęśliwym, aby zrozumieć Gītę – szczególnie te sześć środkowych rozdziałów – w obcowaniu z wielbicielami, wtedy jego życie natychmiast staje się chwalebne, bez praktykowania jakichkolwiek pokut, ofiar, dobroczynności, spekulacji itd., gdyż rezultaty wszystkich tych czynności można osiągnąć po prostu przez świadomość Kṛṣṇy.

Ten, kto ma odrobinę wiary w Bhagavad-gītę, powinien poznać ją od wielbiciela, gdyż, jak to zostało powiedziane na początku Rozdziału Czwartego, tylko bhaktowie mogą zrozumieć Bhagavad-gītę; poza tym nikt nie może doskonale zrozumieć jej celu. Zatem należy poznawać ją od wielbicieli Kṛṣṇy, a nie od umysłowych spekulantów. To jest oznaką wiary. Kiedy ktoś poszukuje bhakty i ostatecznie osiąga jego towarzystwo, wówczas może rzeczywiście zacząć studiować i rozumieć Bhagavad-gītę. Dzięki postępowi uczynionemu w towarzystwie bhaktów dana osoba zostaje zaangażowana w służbę oddania, i przez pełnienie tej służby rozpraszają się jej wszelkie wątpliwości względem Kṛṣṇy, czyli Boga, czynności Kṛṣṇy, Jego formy, rozrywek, imienia i innych cech. Kiedy te wszystkie wątpliwości zostaną rozwiane, wówczas umacnia się ona w swoich studiach. Wtedy zaczyna czerpać niezwykłą przyjemność ze studiowania Bhagavad-gīty i osiąga stan, w którym bezustannie czuje się świadomą Kṛṣṇy. W tym zaawansowanym stanie rozwija pełną miłość do Kṛṣṇy. Ten stan najwyższej doskonałości życia umożliwia bhakcie przeniesienie się do siedziby Kṛṣṇy w niebie duchowym, na Golokę Vṛndāvanę, gdzie osiąga on wieczne szczęście.